Czym jest żywienie medyczne?

Odpowiednie odżywianie w czasie choroby jest niezbędne do poprawienia stanu zdrowia. Tymczasem nawet w rozwiniętych krajach Unii Europejskiej co czwarty pacjent trafia na hospitalizację z niedożywieniem. U prawie 20% pacjentów cierpiących na nowotwory zgon następuje z powodu osłabienia organizmu, na skutek niedostarczenia odpowiednich składników odżywczych. Nadzieją dla pacjentów jest żywienie medyczne.

Nadzieja dla chorych na raka?

W Polsce wciąż mamy do czynienia ze stereotypem, że głodówka może pomóc w wyleczeniu się z ciężkich chorób. W internecie nie brakuje świadectw osób, które dzięki rygorystycznej diecie wygrały z nowotworem. Mamy nawet powiedzenie „zagłodzić raka”. Niestety osłabiony i niedożywiony organizm nie jest w stanie walczyć z chorobą, a tym bardziej funkcjonować podczas naświetlań czy chemioterapii. Mentalność pacjentów to nie jedyny mankament. Lekarze pokrywają często nadzieję w nowych medykamentach, śledzą eksperymentalne metody leczenia, a nie edukują pacjentów na temat odpowiedniego odżywiania. „Szukamy cudownych środków, które nam pomogą – drogich lub egzotycznych. Chcemy zwiększyć swoje szanse na przeżycie. Zacznijmy od lepszego odżywiania. Efekty będą bardziej spektakularne.” – powiedział w jednym z wywiadów dr. hab. n. med. Stanisław Kłęk, prezes Polskiego Towarzystwa Żywienia Dojelitowego.

Podkreślmy raz jeszcze – 20 procent osób chorych na raka umiera na skutek wycieńczenia i wyniszczenia organizmu. Tymczasem odżywki i preparaty doustne, które mogłyby wzmocnić pacjenta od razu po rozpoznaniu choroby, nie są refundowane. Nie w każdym szpitalu ten rodzaj żywienia medycznego jest standardem, a powinien.

Konsekwencje nieprawidłowego odżywiania

Niedostarczenie organizmowi odpowiednich ilości składników odżywczych może mieć poważne skutki dla chorego. Przede wszystkim spada jego odporność, zmniejsza się masa ciała, osłabiają mięśnie i pogarsza perystaltyka jelit. Pacjent jest podatny na infekcje, co zagraża zwłaszcza osobom w trakcie leczenia onkologicznego. Udowodniono, że gorzej reagują one na chemioterapię i radioterapię. Niedożywienie jest niebezpieczne także dla osób operowanych. Brak niezbędnych mikro i makroelementów opóźnia gojenie ran. Efektem może być niewydolność narządów, infekcje układu moczowego i oddechowego, zaburzenie pracy wątroby i wiele innych.

Dlaczego niedożywienie i niedobory poszczególnych składników odżywczych są tak powszechne u pacjentów, nie tylko chorujących na raka? Szpitalna stołówka większości z nas kojarzy się z jedzeniem miernej jakości, a dania nie są bilansowane indywidualnie dla każdego hospitalizowanego. Podczas choroby większość pacjentów ma obniżony apetyt, dodatkowo efektem ubocznym leczenia mogą być wymioty czy biegunki. Skrajnym przypadkiem są pacjenci, którzy ze względu na choroby układu pokarmowego, np. raka przełyku, mają problemy z przełykaniem. Polskie Towarzystwo Żywienia Pozajelitowego, Dojelitowego i Metabolizmu zajmujące się tematyką leczenia żywieniowego, żywienia klinicznego i metabolizmu edukuje lekarzy i pacjentów w zakresie wagi odżywiania w leczeniu. Towarzystwo rekomenduje żywienie medyczne poprzez hiperkaloryczne preparaty.

Żywienie medyczne – co to jest?

Żywienie medyczne to jeden z najważniejszych procesów wsparcia leczenia. Polega na wzbogaceniu diety pacjenta w specjalistyczne produkty odżywcze lub całkowitym zastąpieniu tradycyjnego odżywiania odpowiednimi preparatami. Ma na celu zaopatrzenie organizmu chorego w składniki, których nie są w stanie dostarczyć mu normalne posiłki. Takie wsparcie jest szczególnie ważne w terapii onkologicznej, chorobach górnego odcinka przewodu pokarmowego oraz w chorobach neurologicznych. Metoda odżywiania powinna być stosowana zwłaszcza w czterech przypadkach:

1. U pacjentów, u których przez ponad 7 dni nie ma możliwości włączenia diety doustnej.
2. Kiedy w trakcie leczenia lub przed rozpoczęciem leczenia wskaźnik BMI pacjenta wynosi mniej niż 18,5 kg/m2 lub nastąpiła niezamierzona utrata masy ciała powyżej 10 procent wagi w 3-6 miesięcy przed rozpoczęciem leczenia.
3. Kiedy przez ponad 10 dni nie jest utrzymana norma dziennego spożycia pokarmów (przekraczająca 60 procent).
4. W przypadku nieprawidłowego wyniku przesiewowej oceny stanu odżywienia, przeprowadzanej podczas przyjęcia do szpitala, według jednej z dwóch metod: SGA lub NRS 2002.

Żywienie medyczne powinno być nadzorowane przez lekarza lub odpowiedniego specjalistę. Monitorowanie stanu zdrowia pacjenta pozwala podjąć decyzję o podaniu odpowiedniej dawki preparatu i zaspokojeniu potrzeb organizmu na odpowiednie wartości energetyczne, białka, kwasy tłuszczowe, elektrolity, witaminy, pierwiastki i wodę. Suplementy podaje się doustnie, dojelitowo przez specjalną sondę lub dożylnie. Mogę być stosowane zarówno w szpitalach czy ośrodkach, jak i w domu pacjenta. Żywienie medyczne najczęściej jest stosowane krótkookresowo, podczas leczenia lub przed operacją. U części chorych może być niezbędne przez całe życie.

Rodzaje żywienia medycznego

Żywienie doustne

To nic innego jak podawanie pacjentowi wysokoenergetycznych preparatów o płynnej konsystencji w tradycyjny i mało inwazyjny sposób. Sprawdza się u osób, którym normalne posiłki nie dostarczają wystarczającej ilości witamin, mikroelementów i wartości energetycznych. Odżywki mogą być spożywane przez pacjentów mających problem z gryzieniem i przełykaniem. Płyny lub proszki są dostępne w różnych smakach i są dostępne w sklepach medycznych oraz aptekach.

Żywienie dojelitowe

U pacjentów w zaburzeniami połykania, rozległymi oparzeniami czy zwężeniem górnego odcinka pokarmowego, a także udarami lub po poważnych operacjach pokarm dostarczany jest za pomocą rurki. Zgłębnik zakłada się przez usta lub nos. Białka, tłuszcze i inne składniki odżywcze dostarczane pacjentowi pochodzą z naturalnych źródeł.

Żywienie pozajelitowe

Jeśli niemożliwe jest dostarczenie odżywek przez układ pokarmowy, pacjent karmiony jest dożylnie przez specjalne cewniki. Ta metoda stosowana jest u osób z niedrożnością jelit, uszkodzeniami układu pokarmowego oraz po ciężkich operacjach.

Leczenie żywieniowe

Żywienie medyczne to jeden z elementów leczenia żywieniowego, nazywanego również MNT (z ang. Medical Nutrition Therapy). Termin ten odnosi się do całego procesu, od rozpoznania choroby, szczegółowego zaplanowania żywienia chorego, aż do monitorowania efektów terapii i wprowadzania niezbędnych zmian. Najpierw przeprowadzana jest ocena stanu odżywiania i zapotrzebowania na substancje odżywcze i energię. Niezbędne jest poznanie historii choroby, diety i ocena psychospołeczna pacjenta. Chory otrzymuje zalecenia dotyczące tradycyjnych posiłków oraz dodatkowych suplementów i preparatów. Terapia przebiega pod nadzorem wyspecjalizowanego dietetyka. W Stanach Zjednoczonych takie osoby posiadają tytuł RD i muszą zdać egzaminy uprawniające do wykonywania zawodu. Leczenie żywieniowe jest stosowane m.in. u diabetyków, osób z chorobami serca, nadciśnieniem tętniczym oraz cierpiących na nowotwory. Celem terapii jest wsparcie leczenia klinicznego, poprawa rokowań oraz możliwość zastosowania nowych metod leczenia.