Demencja starcza to zaburzenie funkcji poznawczych i sprawności umysłu, dotykające często osoby w podeszłym wieku. Ma charakter postępujący, a zachodzące zmiany zwykle są nieodwracalne i prowadzą do utraty kontaktu z rzeczywistością. Jak pomóc osobie cierpiącej na demencję?
Demencja, często określana również jako otępienie, to ogólny termin opisujący zespół objawów wynikających z różnych chorób mózgu. Istotą demencji jest postępujące pogorszenie funkcji poznawczych i sprawności umysłowej, które w znaczący sposób utrudnia codzienne funkcjonowanie. Zmiany te zazwyczaj mają charakter postępujący i – w większości przypadków – są nieodwracalne. Kluczowym objawem, często jednym z pierwszych zauważalnych, są narastające zaburzenia pamięci.
Termin demencja starcza odnosi się konkretnie do zespołów otępiennych, które pojawiają się u osób w podeszłym wieku. Jest to najczęstsza forma demencji, bezpośrednio związana ze zmianami zachodzącymi w mózgu w procesie starzenia się. Znacząca utrata komórek nerwowych oraz zaburzenia w ich komunikacji prowadzą do szeregu objawów, które początkowo mogą być subtelne, jednak z czasem stają się coraz bardziej wyraźne i uciążliwe. Należy podkreślić, że choć zaawansowany wiek jest głównym czynnikiem zwiększającym ryzyko wystąpienia demencji, nie jest ona nieuniknioną konsekwencją starzenia się.
Otępienie umysłowe może również wystąpić u osób młodszych. W takich przypadkach jego przyczyny są zazwyczaj inne i mogą obejmować długotrwały, wyniszczający stres, przewlekłe nadużywanie alkoholu, przebyte infekcje mózgu (np. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych czy mózgu) lub choroby neurologiczne, takie jak stwardnienie rozsiane czy choroba Huntingtona.
Większość przypadków otępienia starczego związanych jest z chorobą Alzheimera. Trzeba jednak pamiętać, że są to dwa odrębne stany. Jakie są zatem różnice między demencją a Alzheimerem?
Demencja jest zespołem objawów, które mogą towarzyszyć różnym chorobom związanym z zaburzeniami funkcjonowania mózgu. Choroba Alzheimera jest natomiast konkretną, neurodegeneracyjną chorobą mózgu. Jest to najczęstsza przyczyna demencji, odpowiadając za większość przypadków otępienia, zwłaszcza u osób starszych.
W chorobie Alzheimera dochodzi do patologicznych zmian w mózgu, takich jak odkładanie się białek beta-amyloidu (tworzącego blaszki starcze) i białka tau (tworzącego splątki neurofibrylarne), co prowadzi do stopniowego obumierania komórek nerwowych i utraty połączeń między nimi.
Nie każda demencja to choroba Alzheimera. Chociaż choroba Alzheimera jest najczęstszą przyczyną, demencja może być również wynikiem innych schorzeń, takich jak:
Zobacz również: Dieta osoby cierpiącej na Alzheimera
Choroba Parkinsona jest schorzeniem neurologicznym znanym przede wszystkim z objawów ruchowych – drżenie, sztywność mięśni, spowolnienie ruchów (bradykinezja) i problemy z równowagą. Jednak u znaczącej części pacjentów, zwłaszcza w późniejszych stadiach choroby, mogą pojawić się również zaburzenia funkcji poznawczych, prowadzące do rozwoju otępienia.
Otępienie w chorobie Parkinsona (PDD) to zespół objawów pogorszenia sprawności umysłowej, który rozwija się u osób z już zdiagnozowaną chorobą Parkinsona.
Demencja zazwyczaj pojawia się wiele lat (średnio około 10 lat) po wystąpieniu pierwszych objawów ruchowych choroby Parkinsona. W PDD obserwuje się specyficzny profil zaburzeń, który może obejmować:
Przyczyny demencji starczej to przede wszystkim zmiany zwyrodnieniowe w mózgu spowodowane chorobą Alzheimera. To właśnie ona leży u podłoża większości przypadków, charakteryzując się postępującymi zmianami zwyrodnieniowymi w tkance mózgowej, które prowadzą do obumierania komórek nerwowych i zakłóceń w ich komunikacji. Skutkuje to przede wszystkim głębokim upośledzeniem procesów pamięciowych, a z biegiem czasu obejmuje również inne sfery funkcjonowania poznawczego.
Mniej więcej 25 proc. przypadków związana jest ze współwystępującymi zmianami typu alzheimerowskiego i zmianami naczyniowymi. Kilkanaście procent stanowi otępienie spowodowane samą patologią naczyniową. Oprócz tego niewielka część przypadków demencji wynika z przebiegu różnych innych chorób i wyróżnia się częściową lub całkowitą odwracalnością. Warto zaznaczyć, że czynniki genetyczne mogą odgrywać pewną rolę w predyspozycji do rozwoju tej choroby.
Drugą pod względem częstości przyczyną otępienia u osób starszych jest otępienie naczyniowe, określane również jako demencja naczyniopochodna. Ten typ demencji jest konsekwencją uszkodzeń tkanki mózgowej spowodowanych zaburzeniami krążenia, na przykład w wyniku licznych, niewielkich udarów, które mogły pozostać niezauważone klinicznie, lub jednego, rozleglejszego incydentu naczyniowego. W tym kontekście, ryzyko wystąpienia demencji zwiększają istotnie takie stany jak długotrwale nieleczone nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, zaawansowana miażdżyca, choroby serca oraz palenie tytoniu.
Istnieje również niewielki odsetek przypadków demencji, które mogą wynikać z innych, czasem odwracalnych przyczyn, pod warunkiem wczesnego ich wykrycia i wdrożenia odpowiedniego leczenia. Do takich czynników należą między innymi głębokie niedobory niektórych witamin, zwłaszcza z grupy B, zaburzenia hormonalne, jak na przykład niedoczynność tarczycy, przewlekłe infekcje atakujące układ nerwowy, a także niektóre choroby autoimmunologiczne, które mogą wpływać na funkcjonowanie mózgu.
Demencja starcza to złożony zespół symptomów chorobowych, który wynika z uszkodzenia i degeneracji komórek mózgowych. Ważne jest jednak rozróżnienie objawów, które mogą towarzyszyć naturalnym procesom starzenia a demencji. Jej objawy są znacznie bardziej nasilone i prowadzą do stopniowej utraty samodzielności. Ponadto, odzwierciedlają postępujący charakter patologii mózgu, co oznacza, że z czasem problemy te stają się coraz poważniejsze.
Proces chorobowy zazwyczaj rozwija się etapami, a objawy nasilają się wraz z postępem choroby. Obejmują więc spadek sprawności umysłu i zaburzenia funkcji poznawczych, w dalszych fazach niemal całkowicie dominując życie chorego i często przykuwając go do łóżka.
Początkowym stadium jest otępienie lekkie (faza początkowa) – pierwsze objawy demencji starczej są często niezauważane lub traktowane jako normalne w podeszłym wieku. Osoba dotknięta chorobą może doświadczać trudności z przypominaniem sobie niedawnych wydarzeń, zapominać o umówionych spotkaniach, terminach płacenia rachunków czy miejscu, gdzie położyła przedmioty. Choć jej objawy zaczynają utrudniać codzienne funkcjonowanie, osoba chora jest zazwyczaj wciąż zdolna do samodzielnego życia i wykonywania większości czynności. Problemy z pamięcią są często epizodyczne, a osoba chora jest jeszcze w stanie rozpoznać bliskich osób i dobrze orientuje się w znanym otoczeniu.
Kolejny etap to otępienie umiarkowane (faza średniozaawansowana). zwykle już łatwo zauważane przez rodzinę. W tej fazie objawy nasilają się i stają się wyraźnie zauważalne dla rodziny i otoczenia. Pojawiają się znaczące trudności z wykonywaniem codziennych, rutynowych czynności, takich jak ubieranie się odpowiednio do pogody, dbanie o higienę osobistą czy regularne przygotowywanie i spożywanie posiłków. Aktywność życiowa chorego wyraźnie spada. Problemy z pamięcią pogłębiają się – osoba może zapominać imiona bliskich, pojawia się zanik umiejętności rozpoznawania rzeczy.
Ostatnie stadium demencji starczej to otępienie głębokie (faza zaawansowana), przy którym chory traci kontakt z rzeczywistością i wymaga kompleksowej opieki. Długość życia przy demencji starczej może być bardzo różna i zależeć m.in. od przyczyny zaburzenia, jakości opieki, towarzyszących chorób i stanu psychicznego.
Ważne jest, aby pamiętać, że objawy demencji starczej mogą się różnić w zależności od jej przyczyny. Jednym z częstszych typów jest demencja naczyniowa (otępienie naczyniowe), spowodowana uszkodzeniem mózgu w wyniku zaburzeń krążenia (np. po udarze lub serii mikroudarów).
Objawy demencji naczyniowej mogą pojawić się nagle lub rozwijać się stopniowo, często skokowo – co oznacza, że po okresie stabilizacji może nastąpić gwałtowne pogorszenie. Typowe objawy demencji naczyniowej obejmują:
Leczenie demencji starczej stanowi duże wyzwanie, ponieważ w większości przypadków, zwłaszcza tych wynikających z chorób neurodegeneracyjnych czy rozległych uszkodzeń naczyń krwionośnych, nie istnieje metoda pozwalająca na całkowite wyleczenie i odwrócenie powstałych zmian w mózgu. W związku z tym, że jest to choroba nieuleczalna, główne cele terapeutyczne skupiają się na łagodzeniu objawów, spowalnianiu progresji choroby, która prowadzi do stopniowej utraty codziennej samodzielności.
Leczenie demencji polega na kompleksowym podejściu, łączącym interwencje farmakologiczne i niefarmakologiczne. W przypadku farmakoterapii, stosuje się leki mające na celu poprawę funkcji poznawczych, w tym spowolnienie postępujących zaburzeń pamięci, oraz, w miarę możliwości, wspieranie osłabionej zdolności uczenia. Warto zaznaczyć, że pewne leki są również zatwierdzone do leczenia otępienia występującego w przebiegu choroby Parkinsona. Ponadto, farmakoterapia może być niezbędna do kontrolowania objawów towarzyszących, takich jak depresja, lęk, pobudzenie czy zaburzenia snu, które często nasilają się w zaawansowanych stadiach choroby.
Uzupełnieniem leczenia farmakologicznego, a często jego podstawą, są interwencje niefarmakologiczne. Kluczowe znaczenie ma tutaj regularne ćwiczenie mózgu poprzez różnorodne formy stymulacji kognitywnej, terapie pamięci oraz zajęcia podtrzymujące aktywność umysłową. Terapia zajęciowa pomaga pacjentom w radzeniu sobie z codziennymi obowiązkami i utrzymaniu sprawności tak długo, jak to możliwe. Ważne są również strategie radzenia sobie ze zmianami w zachowaniu, w tym z zmiennością nastrojów, a także wsparcie logopedyczne w przypadku wystąpienia zaburzeń mowy. Otoczenie pacjenta, dostosowane do jego potrzeb, oraz wsparcie psychologiczne dla opiekunów, odgrywają nieocenioną rolę w całym procesie terapeutycznym.
Demencja jest chorobą postępującą, co oznacza, że potrzeby chorego zmieniają się na różnych etapach choroby, a problemy, takie jak kłopoty z pamięcią krótkotrwałą, stopniowo się nasilają, prowadząc do coraz większej zależności i często konieczności zapewnienia stałej opieki. Opieka ta powinna być zawsze dostosowana do aktualnego etapu choroby, ogólnego stanu seniora oraz stopnia jego samodzielności.
Jedną z kluczowych kwestii w opiece jest zapewnienie odpowiedniej diety i zapobieganie niedoborom pokarmowym. Osoby z demencją często nie mają apetytu i unikają jedzenia, dlatego warto sięgnąć po odżywki medyczne o starannie dobranym składzie (więcej na temat diety osoby starszej w artykule Przykładowy jadłospis dla osoby starszej. U osób z demencją zaparcia i inne problemy z układem trawiennym są codziennością – odżywka medyczna o wysokiej zawartości łatwo przyswajalnego białka, w postaci wygodnego do wypicia butelkowanego napoju, to prosty sposób na zapobieganie niedożywieniu seniora i skuteczną walkę z chorobą.
Wiele uwagi należy poświęcić higienie – to sfera często zaniedbywana przez chorych. Warto przeprowadzać czynności higieniczne o stałej porze, w sposób zapewniający komfort i prywatność. Dodatkowo, ważnym elementem opieki jest minimalizowanie czynników ryzyka mogących prowadzić do dodatkowych komplikacji zdrowotnych, takich jak upadki czy infekcje, które mogą negatywnie wpłynąć na stan osoby z demencją.
Co więcej, demencja może powodować trudności z regulacją snu, dlatego trzeba zapewniać seniorom aktywność w ciągu dnia i unikać drzemek. Kluczowe dla opóźniania rozwoju otępienia jest inicjowanie rozrywek intelektualnych, takich jak rozwiązywanie krzyżówek, czytanie, zagadki słowne, gry planszowe itp.
Demencja starcza to podstępne zaburzenie, stopniowo wyłączające osobę chorą z aktywnego życia. Warto podjąć działania mające na celu ograniczenie jej postępowania, zapewniając seniorowi zbilansowaną dietę, możliwie dużo aktywności intelektualnej i komfortowe warunki.
Serwis zywieniemaznaczenie.pl ma z założenia charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny. Zamieszczone tu materiały w żadnej mierze nie zastępują profesjonalnej porady medycznej. Przed zastosowaniem się do treści medycznych znajdujących się w serwisie należy skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.
Zapisz się na newsletter Żywienie ma znaczenie i dowiaduj się o nowościach w naszym serwisie jako pierwszy.
Nie musisz wychodzić z domu, zamów nasze produkty z wygodną dostawą pod same drzwi.
Żywność specjalnego przeznaczenia należy stosować pod nadzorem lekarza.
