W ostatnich latach obserwuje się wzrost wykorzystania diet przemysłowych w leczeniu pacjentów niedożywionych i zagrożonych niedożywieniem. Spowodowało to, że wokół tego rodzaju wsparcia żywieniowego narosło wiele mitów i nieścisłości, przez co pacjenci borykają się z różnymi wątpliwościami dotyczącymi bezpieczeństwa i zasadności stosowania tych diet. Czy są one uzasadnione?
Diety dojelitowe, nazywane niekiedy dietami przemysłowymi należą do grupy Żywności specjalnego przeznaczenia medycznego, z języka angielskiego Foof for specjial medical purpose (FSMP). Niegdyś klasyfikowane były jako środki spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z 2013 roku podaje dokładną definicję żywności medycznej. Jest to „Żywność specjalnie przetworzona lub żywność o specjalnym składzie przeznaczona do dietetycznego odżywiania pacjentów, w tym niemowląt, stosowana pod medycznym nadzorem; jest ona przeznaczona do wyłącznego lub częściowego żywienia pacjentów z ograniczoną, upośledzoną lub zaburzoną zdolnością przyjmowania, trawienia, wchłaniania, metabolizowania lub wydalania zwykłej żywności lub niektórych składników odżywczych zawartych w tej żywności lub jej metabolitach, lub pacjentów z innymi uzasadnionymi medycznie wymaganiami żywieniowymi, w przypadku których dietetyczne odżywianie nie może zostać osiągnięte jedynie przez zmianę normalnej diety”.
W roku 2015 rozporządzenie zostało uzupełnione w odniesieniu do szczegółowych wymogów dotyczących składu żywności specjalnego przeznaczenia medycznego oraz informacji na jej temat.
Żywność specjalnego przeznaczenia medycznego jest opracowywana w celu żywienia pacjentów, którzy wymagają określonego postępowania dietetycznego z powodu zdiagnozowanej choroby, zaburzenia lub schorzenia, które uniemożliwia lub utrudnia im zaspokojenie potrzeb żywieniowych. Opracowywanie receptur tej żywności odbywa się z przedstawicielami różnych zawodów medycznych związanych z systemem ochrony zdrowia.
Warunkiem bezpiecznego zastosowania diet przemysłowych jest m. in. zachowana czynność i drożność przewodu pokarmowego, brak wymiotów u pacjenta, zachowana czynność połykania.
Skorzystaj z poradnika dla pacjentów żywionych w warunkach domowych.
Skład żywności specjalnego przeznaczenia medycznego jest bardzo różny i zależy m. in. od wskazań do zastosowania danego produktu, celu stosowania, wieku pacjenta.
Skład diety dojelitowej może być standardowy lub dostosowany pod względem składników odżywczych do danej choroby, zaburzenia, w zależności od tego, czy żywność ta ma stanowić jedyne źródło pożywienia, dla osób dla których jest przeznaczona, czy tylko częściowe. Taka dieta powinna umożliwiać bezpiecznie, korzystne i skuteczne stosowanie, umożliwiające spełnienie założonych celów terapii. Każdy preparat musi posiadać informację na etykiecie produktu dotyczącą wartości odżywczej.
Żywność może być zaklasyfikowana jako kompletna pod względem odżywczym w sytuacji, w której posiada skład umożliwiający pokrycie zapotrzebowania pacjenta, dla którego jest przeznaczona, na wszystkie makro- i mikroskładniki odżywcze, pod warunkiem odpowiedniego jej stosowania, zgodnego z instrukcjami producenta.
Żywność niekompletna pod względem odżywczym to taka, która nie może być stosowana jako wyłączne źródła pożywienia, niezależnie czy skład jest standardowy, czy dostosowany do stosowania w określonej chorobie.
Warto wspomnieć, że doustne suplementy pokarmowe, czyli produkty typu ONS (Oral nutritional supplements), które nie są suplementem diety w rozumieniu prawa polskiego, ale żywnością specjalnego przeznaczenia medycznego, nie są w Polsce objęte refundacją Narodowego Funduszu Zdrowia. Refundowane są wszystkie diety przeznaczone do zastosowania przez zgłębnik lub przetokę odżywczą, niezależnie czy są prowadzone w warunkach szpitalnych, czy domowych. Warunkiem refundacji jest m. in. spożycie min. 1000 kcal pochodzących z diety przemysłowej.
Diety przemysłowe produkowane są ze składników pochodzenia naturalnego, co jest ich niewątpliwą zaletą. Diety kompletne pod względem odżywczym, zawierające niezhydrolizowane białko, węglowodany, tłuszcze, witaminy, są produkowane w większości z nieprzetworzonych składników odżywczych.
Źródłem białka jest kazeina pozbawiona laktozy, serwatka, laktoalbumina, soja, rośliny strączkowe, białko jaja, albumina jaja. Niektóre diety zawierają większe ilości białka, dzięki czemu mogą być z powodzeniem wykorzystywane w stanach zwiększonego zapotrzebowania na ten składnik.
Źródłem tłuszczów są naturalne oleje takie jak olej kukurydziany, sojowy, krokoszowy, rzepakowy, oliwa z oliwek, palmowy i kokosowy. Dwa ostatnie oleje są źródłem tzw. średniołańcuchowych kwasów tłuszczowych, szczególnie polecanych dla pacjentów z zaburzeniami trawienia i wchłaniania tłuszczów oraz niewydolnością wątroby.
Źródłem węglowodanów może być skrobia kukurydziana, która po poddaniu częściowej hydrolizie staje się źródłem różnych związków, n. in. maltodekstryny. Czasami istnieje obawa pacjentów przed wpływem maltodekstryny na profil glikemii, jednak nie są to ilości, które mogą wyraźnie wpłynąć w negatywny sposób na profil glikemii i zaburzać gospodarkę węglowodanową. Niektóre diety zawierają w sobie również skrobię. Niewątpliwą zaletą jest brak dodatku laktozy, która mogłaby spowodować niepożądane objawy takie jak powiększony obwód brzucha, bóle brzucha, biegunki.
Należy pamiętać, że diety przemysłowe stanowią również istotne źródło płynów. Zawierają w sobie od 70 – 85% wody, którą należy wziąć pod uwagę planując bilans płynów. Szczególnie istotne jest to dla pacjentów, którzy nie odczuwają pragnienia i borykają się z trudnościami w przyjmowaniu płynów lub posiadają wskazanie ograniczenia płynów ze względów medycznych.
Ogromną walorem diet przemysłowych jest też obecność witamin, składników mineralnych i pierwiastków śladowych, która pokrywa 100% zapotrzebowanie pacjenta na te związki. Należy jednak pamiętać, że w praktyce klinicznej istnieją wskazania do suplementacji niektórych witamin i minerałów. Pierwszą grupą chorych są pacjenci z niedoborami potwierdzonymi laboratoryjnie. Odrębną grupę stanowią pacjenci neurologiczni (np. z chorobą Parkinsona, stwardnieniem rozsianym), którzy mogą wymagać zwiększonych dawek witaminy B12 i kwasu foliowego, ponieważ niski poziom tych składników może prowadzić do postępu choroby.
Diety zawierają również dodatek błonnika pokarmowego lub są jego pozbawione, dzięki czemu można stosować różne preparaty, w zależności od potrzeb.
Do niewątpliwych zalet FSMP należą:
– stały, niezmienny skład zbilansowany pod względem odżywczym, z dobrą biodostępnością składników,
– skoncentrowana ilość kilokalorii i składników odżywczych w stosunkowo niewielkiej objętości,
– czystość mikrobiologiczna gwarantowana przez producenta,
– brak składników potencjalnie szkodliwych takich jak laktoza, gluten, puryny (wszystkie preparaty są klinicznie wolne od tych związków),
– mała lepkość diety i niska osmolarność zbliżona do fizjologicznej,
– makroskładniki używane do produkcji FSMP pochodzenia naturalnego,
– możliwość dostosowania składu preparatu do wymagań żywieniowych uzależnionych od rodzaju i dynamiki choroby,
– możliwość wzbogacenia preparatów składnikami immunomodulującymi takimi jak glutamina, arginina, kwasy omega-3, antyoksydanty,
– preparaty gotowe do bezpośredniego spożycia, niewymagające skomplikowanych czynności kulinarnych,
– szeroki, stale powiększających się asortyment diet, odpowiadający na różne potrzeby pacjentów.
Takich cech nie wykazują miksowane diety kuchenne niejednokrotnie stosowane w szpitalach i po wypisie u pacjentów wymagających określonego wsparcia żywieniowego i karmienia przez sztuczny zgłębnik lub przetokę odżywczą. Zmiksowane formuły nie są ustandaryzowane pod względem składu, mogą również wiązać się ze zwiększonym ryzykiem zanieczyszczenia. W badaniach naukowych udowodniono m. in. lepszy wzrost masy ciała i zmniejszoną liczbę powikłań infekcyjnych u pacjentów stosujących diety przemysłowe w porównaniu do pacjentów stosujących miksy kuchenne.
Przy wyborze FSMP pacjenci najczęściej zwracają uwagę na takie cechy preparatu jak smak i aromat. Diety przemysłowe mogą być smakowe oraz neutralne. Smakowe są najczęściej dedykowane do spożycia doustnego a pozostałe do podaży przez zgłębnik lub przetokę odżywczą. Opinie pacjentów nie są identyczne. W niektórych grupach istnieje opinia, że niektóre produkty są zbyt słodkie, w innych panuje przekonanie o zbyt wysokim poziomie kwasowości. Niektórzy chorzy wyraźnie pochwalają smaki bananowe, inni preferują smak truskawkowy i czekoladowy. Niektórzy pacjenci zwracają też uwagę, że produkty nie zawierają laktozy i glutenu oraz mogą być bogate w białko i/ lub energię, co stanowi dodatkową wartość tego rodzaju diet.
Warto wspomnieć, że rynek farmaceutyczny cały czas rozwija się i proponuje pacjentom diety przemysłowe w różnych wariantach smakowych. Przykładem są preparaty takie jak Fresubin Energy Drink dostępny aż w 6 smakach: truskawkowym, czekoladowym, waniliowym, czarna porzeczka, cytrynowym, neutralnym; lub Fresubin Protein Energy Drink wzbogacony w białko, dostępny również w 6 smakach: poziomkowym, owoce tropikalne, orzechowym, waniliowym, cappuccino, czekoladowym. Dzięki temu możliwe jest dostosowanie preparatu nie tylko do potrzeb żywieniowych uwarunkowanych przez chorobę ale również do preferencji smakowych pacjenta.
Niejednokrotnie pacjent odżywiający się drogą doustną wymaga zwiększenia kaloryczności i podaży poszczególnych składników odżywczych takich jak np. białko. W takich sytuacjach spełnienie potrzeb żywieniowych przez spożycie diety doustnej staje się niemożliwe. Wówczas razem ze specjalistą warto rozważyć wsparcie żywieniowe w postaci diety przemysłowej. Na ten moment obawy związane ze stosowaniem diet przemysłowych nie znajdują ugruntowania naukowego. Ich stosowanie jest w pełni bezpieczne i może przynieść wiele korzyści, m. in. lepsze samopoczucie i siłę do walki z chorobą. O żywieniu dietami dojelitowymi w warunkach domowych mozna dowiedzieć się wiecie na stronie DOM Medica
Mgr Filip Biernacki, dietetyk kliniczny
Zapisz się na newsletter Żywienie ma znaczenie i dowiaduj się o nowościach w naszym serwisie jako pierwszy.
Literatura
Nie musisz wychodzić z domu, zamów nasze produkty z wygodną dostawą pod same drzwi.
Żywność specjalnego przeznaczenia należy stosować pod nadzorem lekarza.
