Dysfagia to zaburzenia przełykania, które znacznie utrudniają, a w skrajnym przypadku uniemożliwiają przyjmowanie pokarmów w postaci stałej, jak również płynnej. Dysfagia może prowadzić do odwodnienia i niedożywienia, dlatego istotne jest szybkie rozpoznanie schorzenia i wprowadzenie żywienia medycznego. Z czego wynika problem z przełykaniem? Przyczyną schorzenia może być uszkodzenie struktur wchodzących w skład układu pokarmowego (jamy ustnej, przełyku, gardła czy krtani) w wyniku choroby nowotworowej bądź urazu, a także chorób ośrodkowo układu nerwowego czy schorzeń pozornie niezwiązanych z układem pokarmowym takich, jak reumatoidalne zapalenie stawów czy zaburzenia o podłożu psychicznym. Dysfagia często występuje u osób starszych.
Dysfagia to termin medyczny określający zaburzenia połykania, które uniemożliwiają bądź znacząco utrudniają przyjmowanie płynów oraz pokarmów w jamie ustnej, a następnie przesuwaniu ich przez gardło do przełyku, a w konsekwencji do żołądka. Innymi słowy, osoba z dysfagią ma problem z bezpiecznym i efektywnym przejściem pokarmu (zarówno stałego, jak i płynnego, a nawet własnej śliny) z ust do żołądka.
Dysfagia nie jest chorobą samą w sobie, lecz objawem różnych schorzeń i stanów. Należy wyróżnić dysfagię przełykową bądź przedprzełykową. O dysfagii przełykowej (górnej, ustno-gradłowej) możemy mówić, gdy trudności w przełykaniu kęsa pokarmu pojawiają się na odcinku: jama ustna – gardło. O dysfagii górnej może świadczyć wyciek śliny lub pokarmu z jamy ustnej, a także zaleganie pokarmu, śliny w jamie ustnej. Dysfagia przełykowa występuje u chorych, u których występują problemy z połykaniem, czyli przesuwaniem pokarmu w przełyku, a czasem nawet przełykaniem śliny. Objawem dysfagii przełykowej jest krztuszenie się, dławienie, kaszel, może pojawić się odruch wymiotny, pokarm może przedostać się do nosa bądź dróg oddechowych.
Objawów dysfagii nie należy lekceważyć. Chorzy zmagający się z problemami z przełykaniem niechętnie przyjmują pokarmy i płyny, co prowadzić może do odwodnienia organizmu i niedożywiania. Niezwykle istotne jest, by problem został szybko zdiagnozowany i wdrożone zostały środki zaradcze w postaci leczenia żywieniowego: doustnego, dojelitowego bądź pozajelitowego.
Pacjenci, który borykają się z dysfagią mogą doświadczać uczucia zatrzymania pokarmu w różnych odcinkach drogi pokarmowej, od gardła po przełyk, co często wiąże się z dyskomfortem i lękiem przed jedzeniem. Kaszel i krztuszenie się podczas lub po posiłkach stanowią istotny objaw aspiracji, czyli przedostawania się treści pokarmowej do dróg oddechowych, co niesie za sobą ryzyko poważnych infekcji płuc.
Zmiana barwy głosu na bardziej ochrypłą lub „mokrą” po przełknięciu może również sugerować zaleganie resztek pokarmowych w okolicy krtani. W dłuższej perspektywie, nieefektywne połykanie może prowadzić do niezamierzonej utraty masy ciała i objawów niedożywienia.
Dysfagię obejmują różnorodne przyczyny, które nie zawsze są oczywiste i łatwe do zdiagnozowania. Do najczęstszych należą schorzenia neurologiczne, w tym choroby ośrodkowego układu nerwowego takie jak udar mózgu, który zaburza kontrolę nerwowo-mięśniową procesu połykania. Postępujące choroby zwyrodnieniowe układu nerwowego, takie jak choroba Parkinsona czy stwardnienie rozsiane, również mogą prowadzić do stopniowego pogorszenia funkcji połykania. Przyczyny strukturalne obejmują obecność przeszkód mechanicznych w obrębie jamy ustnej, gardła lub przełyku, takich jak nowotwory, zwężenia po oparzeniach czy uchyłki. Zaburzenia motoryki przełyku, takie jak achalazja czy rozlany kurcz przełyku, stanowią przykład przyczyn czynnościowych, gdzie dochodzi do nieprawidłowej koordynacji skurczów mięśni gładkich przełyku, utrudniając efektywny transport pokarmu. Warto również wspomnieć o dysfagii związanej z wiekiem (presbyfagia) oraz jatrogennej, wynikającej np. z powikłań po leczeniu onkologicznym w obrębie głowy i szyi. Identyfikacja specyficznej przyczyny zaburzeń połykania jest kluczowa dla wdrożenia celowanego postępowania diagnostycznego i terapeutycznego.
Uszkodzenia jamy ustnej to tylko jeden z wielu czynników sprzyjających dysfagii. Istnieje szereg innych stanów i chorób, które mogą prowadzić do zaburzeń połykania.
Jak leczyć dysfagię? By skutecznie leczyć problemy z przełykaniem, należy wykonać właściwą diagnostykę w celu rozpoznania przyczyn dysfagii. Skuteczną metodą diagnostyczną jest wideonasofiberoskopia, a także wideofluoroskopia – badania te umożliwiają dokładne prześledzenie procesu przełykania i postawienie trafnej diagnozy.
Nie zawsze możliwe jest całkowite wyleczenie schorzenia. Skuteczność terapii w dużej mierze uzależniona jest od podłoża choroby. Istnieje możliwość znacznego poprawienia samopoczucia i ogólnej kondycji pacjentów zmagających się z dysfagią poprzez wprowadzenie żywienia medycznego, które dostarcza chorym wszelkich niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania składników odżywczych. Zalecane są również ćwiczenia połykania.
W przypadku, gdy przyczyną dysfagii są choroby neurologiczne, takie jak udar mózgu czy choroba Parkinsona, kluczową rolę odgrywa rehabilitacja logopedyczna. Terapeuci specjalizujący się w zaburzeniach połykania uczą pacjentów specjalnych ćwiczeń wzmacniających mięśnie jamy ustnej, gardła i krtani, a także technik kompensacyjnych, które pomagają w bezpieczniejszym i bardziej efektywnym połykaniu. Mogą to być zmiany pozycji ciała podczas jedzenia, modyfikacje tempa przyjmowania pokarmu czy specyficzne manewry połykowe.
Modyfikacja konsystencji diety jest często niezbędnym elementem leczenia dysfagii, zwłaszcza gdy pacjent doświadcza uczucia przeszkody podczas połykania pokarmów o określonej teksturze lub ma trudności z kontrolą płynów. Dieta może zostać zmodyfikowana do postaci płynnej, półpłynnej, przecieranej lub miękkiej, w zależności od możliwości pacjenta. Czasami konieczne jest również zagęszczanie płynów.
W sytuacjach, gdy dysfagia wynika z przyczyn strukturalnych, takich jak zwężenia przełyku czy raka przełyku, leczenie często ma charakter interwencyjny. Możliwe jest leczenie endoskopowe, takie jak poszerzanie zwężeń, stentowanie przełyku w przypadku nowotworów, czy też leczenie chirurgiczne, polegające na resekcji zmian patologicznych.
Ważnym aspektem leczenia jest również edukacja pacjenta i jego opiekunów na temat bezpiecznych technik karmienia, rozpoznawania objawów aspiracji oraz odpowiedniej higieny jamy ustnej. W niektórych przypadkach, gdy doustne przyjmowanie pokarmów jest całkowicie niemożliwe lub niebezpieczne, konieczne może być wprowadzenie alternatywnych metod żywienia, takich jak żywienie dojelitowe przez zgłębnik nosowo-żołądkowy lub PEG (przezskórna endoskopowa gastrostomia), lub żywienie pozajelitowe.
W leczeniu problemów związanych z zaburzeniami połykania celem jest poprawa bezpieczeństwa i efektywności jedzenia oraz picia, a tym samym podniesienie jakości życia pacjenta. Szczególnie istotne jest to w przypadku osób cierpiących na choroby neurologiczne, takie jak udar mózgu, choroba Parkinsona czy stwardnienie rozsiane, gdzie dysfagia jest częstym powikłaniem.
Jednym z kluczowych elementów terapii jest dostosowanie odpowiedniej konsystencji pokarmów i płynów do możliwości połykowych pacjenta. Logopeda lub terapeuta zajęciowy specjalizujący się w zaburzeniach połykania dokonuje oceny, która często obejmuje obserwację pacjenta podczas jedzenia i picia, a także specjalistyczne badania, takie jak wideofluoroskopia (video rtg przełyku podczas połykania pokarmu o różnej konsystencji).
Lekarz oceniając stan zdrowia chorego może zdecydować o wprowadzeniu odżywiania uzupełniającego bądź zastępczego. Należy mieć na uwadze, że najbardziej fizjologiczną metodą żywienia jest żywienie doustne. W zależności od nasilenia zaburzeń połykania dieta powinna mieć konsystencję: nektaru, musu, miodu lub puree.
W stanach ciężkich stosuje się dietę płynną-gęstą, nie wymagającą gryzienia i żucia. Z diety pacjenta zmagającego się z problemami z przełykaniem, na pewno należy wykluczyć produkty twarde, trudne w przełykaniu, kruche. Gdy chory nie jest w stanie przyjąć dziennej porcji energii i witamin w postaci standardowej diety, należy uzupełnić ją płynnymi dietami doustnymi, np. Fresubin Energy DRINK lub Fresubin Protein, gdy konieczne jest dostarczenie większych ilości białka.
Dodatkowo można stosować diety w postaci musu, które ze względu na świeży, kwaskowaty smak, pobudzają wydzielanie śliny i ułatwiają przełykanie – taki preparat, to np. Fresubin YOcreme – dostępny o smaku cytrynowym i biszkoptowym. Jeśli osoba z dysfagią nie radzi sobie z przyjmowaniem pokarmów stałych, dieta doustna może stać się jedyną formą żywienia. W sytuacji, gdy doustne podawanie pokarmów jest niemożliwe, należy przejść na dietę dojelitową, a w dalszej kolejności na pozajelitową.
W przypadku dysfagii u dzieci, postępowanie terapeutyczne jest dostosowane do wieku dziecka, przyczyny i stopnia dysfagii. Jeśli dysfagia wystąpi nagle u dziecka, szczególnie u niemowląt i małych dzieci, niezbędna jest pilna konsultacja lekarska w celu wykluczenia nagłych przyczyn, takich jak ciało obce w drogach oddechowych lub przełyku, reakcja alergiczna czy inne ostre stany medyczne.
Dalsze leczenie dysfagii u dzieci może obejmować modyfikację konsystencji pokarmów i płynów, podobnie jak u dorosłych, aby zapewnić bezpieczne i efektywne połykanie. Terapia często koncentruje się na ćwiczeniach wzmacniających mięśnie jamy ustnej, gardła i krtani, poprawiających koordynację połykania oraz na nauce bezpiecznych technik jedzenia i picia. W zależności od stopnia dysfagii i możliwości dziecka, terapia może być długotrwała i wymagać zaangażowania rodziców lub opiekunów w codzienne ćwiczenia i stosowanie zaleceń dotyczących karmienia.
Dysfagia u osób starszych stanowi istotny problem ze względu na zwiększone ryzyko aspiracji treści pokarmowej do dróg oddechowych, co może prowadzić do zachłystowego zapalenia płuc i innych poważnych komplikacji. Często współistnieje z innymi schorzeniami, takimi jak choroby neurologiczne (np. udar, choroba Parkinsona, demencja), osłabienie mięśni związane z wiekiem (sarkopenia) czy zmiany strukturalne w obrębie jamy ustnej i gardła.
Szczególną uwagę zwraca się na zapobieganie aspiracji i zapewnienie odpowiedniej podaży pokarmu i płynów, aby przeciwdziałać niedożywieniu i utraty masy ciała, które są częstymi konsekwencjami dysfagii u seniorów. W przypadkach, gdy doustne przyjmowanie pokarmów jest zbyt ryzykowne lub niewystarczające, rozważane jest wprowadzenie alternatywnych metod żywienia, takich jak przezskórna gastrostomia endoskopowa (PEG), aby utrzymać odpowiedni stan zdrowia chorego i poprawić jakość ich życia pacjenta.
Serwis zywieniemaznaczenie.pl ma z założenia charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny. Zamieszczone tu materiały w żadnej mierze nie zastępują profesjonalnej porady medycznej. Przed zastosowaniem się do treści medycznych znajdujących się w serwisie należy skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.
Źródło:
Zapisz się na newsletter Żywienie ma znaczenie i dowiaduj się o nowościach w naszym serwisie jako pierwszy.
Nie musisz wychodzić z domu, zamów nasze produkty z wygodną dostawą pod same drzwi.
Żywność specjalnego przeznaczenia należy stosować pod nadzorem lekarza.
