Krajowy Rejestr Nowotworów oszacował, że nowotwory mózgu stanowią 2% wszystkich zachorowań na nowotwory złośliwe w Polsce. Co roku z powodu złośliwych nowotworów mózgu umiera ok. 2 tys. osób – i to dane dotyczące jedynie naszego kraju! Objawy mogą być zróżnicowane, a występowanie ich niekoniecznie musi oznaczać początek choroby. Jeśli jednak podejrzewasz, że możesz cierpieć na raka mózgu, zdecydowanie skontaktuj się z lekarzem – szybka diagnoza i wprowadzenie terapii może znacząco wpłynąć na przebieg choroby.
Liczba zachorowań na pierwotne nowotwory złośliwe mózgu oraz pozostałych części ośrodkowego układu nerwowego (tzw. OUN) szacowana jest na około 2900 rocznie. Objawy kliniczne mogą się znacząco różnić u danych pacjentów, a zależą przede wszystkim od dokładnej lokalizacji guza w czaszce oraz tempa i sposobu jego wzrostu. W przypadku większości rodzajów raka mózgu jest to cały zestaw objawów, który nie jest swoisty wyłącznie dla tej choroby, dlatego do pełnej diagnozy konieczne jest wykonanie właściwych badań.
Objawy dzieli się na ogólne, które są wspólne dla wszystkich rodzajów nowotworu mózgu oraz te, które są bezpośrednio powiązane z jego lokalizacją i są typowe dla konkretnego umiejscowienia guza.
Do objawów ogólnych zaliczamy m.in. wszelkie objawy podwyższonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego, czyli bóle głowy oraz nudności i wymioty, które najbardziej nasilone są rano. Poza tym są to zaburzenia pamięci, ogólne osłabienie sprawności oraz pierwotnie uogólnione napady padaczkowe. Symptomy typowe dla lokalizacji guza będą różne, w zależności umiejscowienia zmiany nowotworowej, ale należą do nich niedowład, zaburzenia mowy, zaburzenia czucia, objawy móżdżkowe, ogniskowe napady padaczkowe oraz uszkodzenie nerwów czaszkowych.
Na obecnym etapie rozwoju współczesnej medycyny udało się potwierdzić wyłącznie jeden czynnik, który w wysokim natężeniu ma znaczenie w przyczynach powstawania pierwotnych nowotworów złośliwych OUN. Jest to promieniowanie jonizujące, czyli rodzaj promieniowania, który posiada zdolność wnikania i jest pochłaniany przez żywe tkanki. Do tej pory nie udowodniono związku rozwoju nowotworów mózgu z innymi czynnikami, jak np. chemicznymi (np. pestycydy), fizycznymi (np. pole elektromagnetyczne) oraz wszelkimi okołoporodowymi lub doznanymi w czasie dzieciństwa urazami mózgu. Nie rozpoznano również związku z zakażeniami wirusami. Jedynym powiązaniem może być to, że pierwotne chłoniaki mózgu występują częściej u osób po przeszczepach narządów, które poddawane są leczeniu immunosupresyjnemu, czyli zmniejszającemu odporność oraz u chorych zakażonych wirusem HIV.
Prawdopodobieństwo zachorowania na nowotwory mózgu wzrasta wraz z wiekiem. Najwięcej zachorowań odnotowano u pacjentów między 50 a 64 rokiem życia – wśród wszystkich cierpiących na raka mózgu, w tym wieku jest ok. 40% mężczyzn oraz 30% kobiet.
Poza tym, nowotwory mózgu są jednym z najczęstszych rodzajów nowotworów, który występuje w wieku dziecięcym. Wynosi on ponad 15% zachorowań w grupie poniżej 19 roku życia. Ogólne ryzyko zachorowania na nowotwory mózgu jest niewysokie, wśród dzieci i młodych dorosłych utrzymuje się na poziomie ok. 2/105. Jednak wraz z przechodzeniem do starszych grup wiekowych, a szczególnie po 50 roku życia, następuje znaczny wzrost ryzyka, przybliżony do 20-25/102.
Podstawowym podziałem nowotworów mózgu, jest rozróżnienie nowotworów pierwotnych oraz przerzutowych. Do tych pierwszych zaliczamy wszystkie, których oryginalne, pierwsze ognisko powstało właśnie w obrębie mózgu. Natomiast przerzutowe występują w mózgu jako następstwo powstałych wcześniej oraz w innej lokalizacji zmian i są następstwem przerzutu, czyli przenoszenia się komórek nowotworowych poprzez przeniknięcie z sąsiadujących tkanek bądź struktur. Przerzuty powstają również poprzez oderwanie się komórek nowotworowych od pierwotnego guza, połączone z przeniesieniem do innego ośrodka za pomocą układu krwionośnego lub chłonnego.
Skrócona wersja klasyfikacji histopatologicznej pierwotnych nowotworów OUN z 2007 roku według Światowej Organizacji Zdrowia wyróżnia kilka podstawowych ich kategorii, wśród których występują dalsze podziały na podrodzaje nowotworów. Do głównej klasyfikacji należą jednak: nowotwory neuroepitelialne (czyli guzy wywodzące się z tkanki nerwowo-nabłonkowej), nowotwory nerwów czaszkowych i rdzeniowych, nowotwory opon, chłoniaki i nowotwory układu krwiotwórczego oraz nowotwory pochodzące z pierwotnych komórek rozrodczych.
Kolejnym istotnym podziałem nowotworów ośrodkowego układu nerwowego jest podział topograficzny, czyli rozróżnienie ze względu na lokalizację ich występowania. Nowotwory mózgu – śródczaszkowe – dzielimy na podnamiotowe, czyli guzy półkul móżdżku, robaka móżdżku, okolicy IV komory i pnia mózgu oraz guzy nadnamiotowe, do których zaliczane są guzy półkuli mózgowych, okolicy siodła tureckiego, III komory, skrzyżowania wzrokowego, szyszynki i blaszki czworaczej. Poza tym osobną kategorią nowotworów OUN są nowotwory kanału kręgowego, które występują w poszczególnych obszarach rdzenia kręgowego.
Pierwszym etapem diagnostyki raka mózgu jest przeprowadzenie podstawowych badań przedmiotowych. Najprostszym z nich jest przeprowadzenie wywiadu z pacjentem lub członkami jego rodziny. W trakcie wywiadu lekarz otrzymuje pierwsze informacje na temat stanu chorego i jego objawów. Dowiaduje się też, czy występują choroby współistniejące i jak są leczone, a następnie wykonuje ogólne badanie przedmiotowe – określa ciśnienie tętnicze i czynności serca. Na tej podstawie, jeśli podejrzewa możliwość występowania nowotworu mózgu, pacjent może zostać skierowany na konsultację neurologiczną. Lekarz oceni również jego sprawność (określając ją wg skali WHO lub Karnofsky’ego). Jeśli objawy sugerują podwyższone ciśnienie wewnątrzczaszkowe, wykonane zostanie również badanie dna oka.
Na podstawie wstępnej konsultacji pacjent otrzymuje skierowanie na badania obrazowe, które mogą bardziej jednoznacznie potwierdzić podejrzenie nowotworu. Zwykle pierwsza wykonywana jest tomografia komputerowa (KT) z kontrastem. Za jej pomocą można skutecznie wykryć przerzuty do mózgu oraz guzy wychodzące z kości. Jednak w przypadku diagnostyki pierwotnych wewnątrzmózgowych nowotworów znacznie skuteczniejszym badaniem jest rezonans magnetyczny (MR), a KT wykonywana jest wtedy raczej jako badanie wstępne. Jedną z technik, wykorzystywanych zarówno podczas badania KT, jak i MRI, jest angiografia. To technika obrazowania medycznego, wizualizująca wnętrze naczyń krwionośnych oraz organów. Pozwala ona ocenić położenie guza w stosunku do dużych naczyń, drożność naczyń, a tym samym ułatwia planowanie zabiegu operacyjnego. Równie istotnym badaniem obrazowym jest pozytonowa emisyjna tomografia (PET). Przedstawia ona procesy biochemiczne, które zachodzą w guzach i umożliwia tworzenie i ocenę skuteczności nowych terapii. Stosowana jest również do rozpoznawania guzów mózgu i jako element diagnostyki różnicowej. Jednak w neuroonkologii częściej są stosowane zamienne radiofarmaceutyki, m.in. fluorodeoksyglukozę, metioninę lub cholinę znakowaną.
W trakcie diagnostyki zwykle wykorzystywane są również badania uzupełniające. Stosowane są przede wszystkim w celu obiektywnego określenia stanu czynnościowego narządów zmysłów i OUN. Poza tym pomagają one ocenić stężenie substancji wydzielanych przez niektóre guzy, co nie tylko ułatwia samo postawienie diagnozy, ale również pozwala na monitorowanie odpowiedzi organizmu na leczenie. Do tej kategorii badań zaliczamy wszystkie pozostałe metody diagnostyczne. Do podstawowych należy m.in. badanie okulistyczne, sprawdzające ostrość wzroku, obraz dna oka oraz pole widzenia. Często wykonywane są również badania błędników oraz elektroencefalografia, czyli diagnostyka i monitorowanie chorych na padaczkę. Mogą również zostać przeprowadzone potencjały wywołane, pomagające zlokalizować wszelkie uszkodzenia w mózgu. Lekarze zlecają również niejednokrotnie kompleksowe badanie krwi, a nawet płynu mózgowo-rdzeniowego. To, jakie konkretnie badania uzupełniające zostaną wykonane, zależy przede wszystkim od występujących objawów i tego, na jaki obszar występowania nowotworu wskazują.
W diagnostyce raka mózgu czas ma ogromne znaczenie. Im wcześniej nowotwór zostanie prawidłowo zdiagnozowany, tym łatwiejsze będzie jego leczenie.
Na wczesnym etapie guzy często zauważone są przypadkiem, podczas wykonywania badań obrazowych z niezwiązanej z rakiem przyczyny. Specjaliści nie doszli jeszcze do konsensusu, co robić w takiej sytuacji, ponieważ w niektórych przypadkach nie jest konieczne podjęcie żadnych kroków. Część przypadkowo wykrytych nowotworów nie wymaga leczenia, ponieważ nie powoduje żadnych objawów.
Na etapie celowej diagnostyki do wykrycia nowotworu stosowane są opisane powyżej badania TK oraz MR. Wraz z rozwojem współczesnej technologii medycznej, wzrosła również czułość metod diagnostycznych, dzięki czemu guz mózgu może zostać wykryty bardzo wcześnie i w nieinwazyjny sposób. Główną metodą rozpoznania guzów wewnątrzczaszkowych jest badanie histologiczne. W jego trakcie patomorfolog ocenia komórki, które zostały pobrane z wycinka guza lub analizuje płyn mózgowo-rdzeniowy. Przede wszystkim na tej podstawie określone zostają cechy nowotworu i planowane jest odpowiednie leczenie.
Jeśli nowotwór okaże się złośliwy, jest leczony za pomocą połączenia metod zachowawczych z zabiegowymi. W przypadku najbardziej agresywnych rodzajów raka, a szczególnie złośliwych glejaków, leczenie zwykle umożliwia jedynie wydłużenie przewidywanej długości życia, a trwałe wyleczenie jest bardzo rzadko uzyskiwane.
W przypadku nowotworów łagodnych, standardową ścieżką postępowania jest leczenie chirurgiczne. Jednak wraz z wzrostem dostępności radioterapii stereotaktycznej oraz metod radiochirurgicznych, coraz więcej guzów mózgu może być skutecznie leczonych z wykorzystaniem tych technik. Natomiast w przypadku nowotworów OUN bardzo rzadko wykorzystywana jest chemioterapia, ponieważ większość z nich cechuje się niską chemiowrażliwością pierwotną.
Profilaktyka onkologiczna, wykorzystująca odpowiednią dietę oraz suplementację, jest nie tylko pomocna w leczeniu, ale jest wręcz niezbędna do osiągnięcia pozytywnych wyników terapii. Jedynie 5-10% nowotworów jest spowodowana wrodzonymi mutacjami genetycznymi. Pozostałe są następstwem zmian genetycznych nabytych już za życia. Mogą one być wynikiem m.in. palenia tytoniu, nadużywania alkoholu, otyłości, ale też właśnie niewłaściwej diety. Szacuje się, że można byłoby zapobiec nawet 50% przypadków zachorowań, gdyby społeczeństwo było odpowiednio uświadomione w kwestii zdrowego trybu życia i właściwego jadłospisu.
Najczęściej polecaną przez specjalistów i lekarzy jest dieta śródziemnomorska. Dieta ta okazała się przede wszystkim skuteczna w profilaktyce raka przewodu pokarmowego oraz nowotworów powstających na tle hormonalnym, ale jest też bogata w składniki, które wspierają układ odpornościowy, dzięki czemu zapobiega rozwojowi wszystkich rodzajów nowotworów, w tym również raka mózgu. Podstawowymi składnikami w diecie śródziemnomorskiej są surowe warzywa oraz owoce, które posiadają wyjątkowe właściwości protekcyjne. Podkreślane jest znaczenie warzyw z rodziny krzyżowych, które wykazują udowodnione działanie przeciwnowotworowe. Istotne jest również natężenie produktów bogatych w antyoksydanty, w tym przede wszystkim cytrusów oraz likopenu, w który obfitują m.in. pomidory. Nie można też lekceważyć wpływu odpowiedniego zbilansowania składników odżywczych, co osiągnięte zostaje dzięki zastąpieniu czerwonego mięsa rybami oraz dzięki regularnemu spożywaniu pieczywa pełnoziarnistego i pełnowartościowej oliwy z oliwek.
W diecie onkologicznej konieczne jest uwzględnienie odpowiedniej ilości zdrowych tłuszczy – produkty, które zawierają nasycone kwasy tłuszczowe oraz kwasy trans, powinny zostać zastąpione np. tłustymi rybami, oliwą oraz awokado. Choroby nowotworowe mogą prowadzić do wycieńczenia organizmu i wypłukania go z wartościowych składników odżywczych, dlatego najważniejsze jest stosowanie jak najbardziej zbilansowanej diety. Jeśli chory nie otrzyma od swojego lekarza prowadzącego wyraźnego polecenia wyeliminowania z jadłospisu konkretnej grupy produktów, to absolutnie nie powinien robić tego na własną rękę. Dieta onkologiczna powinna być zróżnicowana, a szczególnie bogata w warzywa. Tłuszcze pochodzenia zwierzęcego najlepiej zamienić na roślinne, a szczególnie te spożywane nieprzetworzone, na zimno.
Istotnym uzupełnieniem diety będzie również odpowiednio dobrana suplementacja. Suplementy diety to praktyczne źródło skoncentrowanych składników odżywczych oraz innych substancji o działaniu fizjologicznym. Nie zastąpią one zbilansowanej diety, ale mogą ją dodatkowo wzbogacić w składniki odżywcze i rozwiązać problemy niedoboru konkretnych witamin oraz minerałów. Pacjenci onkologiczni powinni otrzymać przede wszystkim suplementy bogate w witaminy z grupy C, E, D oraz B. Jednak przyjmując suplementy należy pamiętać, że przedawkowane mogą mieć negatywny wpływ na zdrowie i powinny być spożywane zgodnie z zaleconą przez lekarza dzienną dawką.
Sama choroba nowotworowa mocno wycieńcza organizm, a wszelkie agresywne terapie dodatkowo pogarszają jego stan. W niektórych przypadkach konieczne jest wprowadzenie tzw. fortyfikacji diety. Wiąże się to ze zwiększeniem jej wartości odżywczej, co może być osiągnięte w dwojaki sposób. Pierwszym, naturalnym, jest rozszerzenie jadłospisu o produkty o dużej gęstości energetycznej, jak m.in. masło, śmietana, miód oraz oleje roślinne. Drugą metodą jest zastosowanie diety przemysłowej – kompletnej, która zawiera wszystkie składniki potrzebne organizmowi do przeżycia; lub niekompletnej, która nastawiona jest na zapewnienie jednego lub kilku niezbędnych składników odżywczych. Diety przemysłowe są jałowe, posiadają stały, zbilansowany skład oraz zapewniają odpowiednią ilość energii, a jednocześnie charakteryzują się małą objętością, dzięki czemu są łatwe do spożycia przez chorego. Jedną z tego typu diet, która powstała specjalnie dla pacjentów onkologicznych, jest Supportan Drink. To produkt bogaty w kwasy omega-3, które wspierają efektywność chemioterapii oraz obfitujący w białko, które pomaga zapobiec utracie masy mięśniowej w trakcie choroby. Natomiast skład jest zupełnie wolny od alergenów, takich jak gluten czy laktoza, oraz nie zawiera syropu glukozowego.
Zapisz się na newsletter Żywienie ma znaczenie i dowiaduj się o nowościach w naszym serwisie jako pierwszy.
Nie musisz wychodzić z domu, zamów nasze produkty z wygodną dostawą pod same drzwi.
Żywność specjalnego przeznaczenia należy stosować pod nadzorem lekarza.
