Problemy ze zdrowiem, długotrwałe terapie, w tym radio- i chemioterapia, stałe przyjmowanie leków, przygotowanie do badań, zabiegów czy operacji, a także stres i depresja to tylko niektóre czynniki mogące mieć negatywny wpływ na działanie układu pokarmowego. Nieprawidłowe odczuwanie smaku, nudności i brak apetytu pojawiają się w takich sytuacjach stosunkowo często. Sprawdź, czy wiesz, jak sobie z nimi radzić.
Smakowanie jest złożonym procesem, który zaczyna się, gdy cząsteczki jedzenia wchodzą w interakcję z receptorami smaku na języku. Te receptory, zwane kubkami smakowymi, są skupione głównie na brodawkach języka, ale też na podniebieniu miękkim i w górnej części przełyku. Każdy kubek smakowy zawiera komórki smakowe, które mogą rozpoznawać pięć podstawowych smaków: słodki, kwaśny, słony, gorzki i umami (smak kwasu glutaminowego). Gdy cząsteczki jedzenia wiążą się z odpowiednimi receptorami, komórki smakowe generują sygnał elektryczny, który jest następnie przekazywany do mózgu przez nerwy czaszkowe: twarzowy, językowo-gardłowy i błędny. Mózg interpretuje te sygnały i przekształca je we wrażenia smakowe. Współdziałanie zmysłu smaku z innymi zmysłami, takimi jak zapach i tekstura, składa się na całościową percepcję jedzenia.
Tym, co sprawia, że mamy ochotę jeść, jest zapach i smak potraw. O zaburzeniach powonienia mówi się rzadko, a to właśnie nieprawidłowo działający zmysł węchu jest wstępem do zaburzeń smaku i w konsekwencji niechęci do jedzenia.
Zaburzenia smaku mogą przyjmować różnoraką formę – chory wyczuwa tylko niektóre smaki (hipogeuzja), nie wyczuwa żadnych smaków (ageuzja) lub ma zaburzone postrzeganie smaku (kakogeuzja – wszystkie potrawy mają posmak metaliczny lub kwaśny). Wzmożone odczuwanie smaku to hipergeuzja, a gdy występują omamy smakowe, czyli gdy wrażenia smakowe pojawiają się mimo braku jakiegokolwiek bodźca, mówimy o antogeuzji.
Do najczęstszych powodów zaburzeń w odczuwaniu smaku należą:
W ostatnich latach mamy do czynienia z jeszcze jedną popularną przyczyną utraty smaku, mianowicie jest to jeden z częstych objawów COVID-19 – według szacunków zaburzenia węchu i smaku mogą dotyczyć nawet do 70% chorych. Powody nie są jeszcze do końca znane – niektórzy badacze wskazują tu na neurologiczne aspekty zaburzeń smaku, inni na uczestnictwo nabłonka węchowego w procesie wiązania wirusa.
Po jakim czasie po covidzie zmysł smaku wraca? Jest to kwestia bardzo indywidualna – u większości osób wyraźna poprawa następuje średnio po około 6 tygodniach, prawie wszyscy pacjenci odzyskują prawidłowy smak i węch po upływie pół roku od zarażenia koronawirusem. Tylko w niektórych przypadkach osłabienie odczuwania smaku jest trwałe.
Leczeniem zaburzeń smaku zajmuje się lekarz otolaryngolog. Pierwszym krokiem do postawienia diagnozy szczegółowy wywiad z pacjentem. Następnie lekarz przeprowadza dokładne badanie fizykalne jamy ustnej, nosa i gardła. W niektórych przypadkach, to znaczy gdy zaburzenia smaku i/lub węchu są jedynym symptomem, wykonuje się badania obrazowe głowy i szyi w celu wykluczenia zmian w obrębie ośrodkowego układu nerwowego. Leczenie zaburzeń smaku polega bowiem na usunięciu przyczyn dolegliwości.
Trzeba jednak wyraźnie zaznaczyć, że jeśli zaburzenia w odczuwaniu smaku są skutkiem przyjmowania leków (antybiotyków, niesteroidowych leków przeciwzapalnych, diuretyków, doustnych środków antykoncepcyjnych itd.) zniwelowanie dolegliwości może być trudne lub nawet całkiem niemożliwe. Nie można bowiem odstawiać leków przed zakończeniem kuracji. Jeśli osoba będąca w trakcie terapii odczuwa problemy związane z brakiem smaku, powinna o tym powiadomić lekarza prowadzącego. Osoby starsze są w równie trudnej sytuacji, u nich problemy związane z odczuwaniem smaku mają ścisły związek z wiekiem i są nieodwracalne.
Zmieniony smak budzi wątpliwości – co robić, by nadal móc cieszyć się jedzeniem? Rozwiązaniem może być przyprawianie potraw dużą ilością ziół, by wzmocnić wrażenia smakowe. Jest szansa, że taka dawka uderzeniowa pozwoli, choć w minimalnym stopniu, na poprawę komfortu jedzenia.
Nudności to zespół objawów, które potocznie określa się jako „niedobrze mi”. Osoba cierpiąca na nudności odczuwa chęć wymiotowania. Bywa i tak, że nudności faktycznie poprzedzają wymioty, ale nie jest to regułą. Niekiedy towarzyszą im też zawroty głowy oraz inne dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego: ból brzucha, wzdęcia, biegunka.
Przyczyn nudności najczęściej należy doszukiwać się w chorobach układu pokarmowego: wrzodach żołądka i dwunastnicy, zatruciu pokarmowym, zakażeniu żołądkowo-jelitowym, niedrożności jelit oraz ogólnie bólach brzucha. Jednak warto wiedzieć, że występowanie nudności może być związane z innymi dolegliwościami, niemającymi nic wspólnego z układem pokarmowym. Ich źródłem mogą być choroby układu naczyniowego (zawał, udar), choroby ośrodkowego układu nerwowego (migrena, choroba lokomocyjna, uraz głowy, krwotok śródczaszkowy), choroby metaboliczne i endokrynologiczne (choroby tarczycy, kwasica ketonowa, cukrzyca, mocznica). Przyjmowane leki, radio- i chemioterapia, przebyta operacja (jest to między innymi efekt uboczny narkozy) oraz ciąża również mogą powodować mdłości.
Leczenie nudności nie będzie skuteczne, dopóki nie zostanie ustalona ich przyczyna. Nudności często są pierwszym objawem choroby i nie powinno się ich bagatelizować. Co więcej, często powracające mdłości i wymioty oraz związana z tymi objawami niechęć do przyjmowania posiłków jest bardzo niebezpieczna, szczególnie gdy mówimy o osobach, dla których prawidłowe żywienie jest bardzo istotnym elementem terapii czy codziennego funkcjonowania. W tej grupie znajdują się osoby leczone onkologicznie, po przebyciu poważnych zabiegów, starsze, z chorobami jelit, dzieci oraz kobiety w ciąży.
Mdłości czy uczucie potrzeby zwymiotowania nie biorą się znikąd (wyjątkiem może być choroba lokomocyjna, tu wiemy, że po zakończeniu podróży wszystko wróci do normy), dlatego zanim sięgniemy po specyfiki zwalczające nudności, warto zastanowić się, czy nie mamy do czynienia z czymś poważniejszym niż zwykła niestrawność. Przy nudnościach utrzymujących się bez wyraźnego powodu dłużej niż kilka dni (lub gdy występują inne objawy, takie jak silny ból brzucha) warto udać się do lekarza pierwszego kontaktu.
Wśród domowych sposobów na mdłości i nudności wymienia się między innymi:
Występowanie nudności, które kończy się wymiotami, może doprowadzić do odwodnienia oraz osłabienia organizmu. Dlatego tak ważne jest stałe uzupełnianie płynów, witamin, minerałów oraz składników odżywczych. Istotne może okazać się stosowanie doustnych płynów nawadniających z elektrolitami oraz wzmacniających odżywek medycznych typu Fresubin Energy DRINK. Przy uciążliwych i przedłużających się problemach należy rozważyć kontakt z lekarzem.
Apetyt jest naturalną reakcją organizmu, która nie tylko sygnalizuje głód, ale także zapotrzebowanie na konkretne składniki pokarmowe. Nie bez powodu zdarza się, że mamy ochotę na konkretne danie – mięsne, warzywne lub mączne. Organizm w ten sposób daje nam znać, jakich mikro- i makroelementów mu brakuje. Podobnie jest z odczuwaniem pragnienia. Skutkiem długotrwałych zaburzeń lub braku apetytu jest utrata masy ciała, niedożywienie i wynikające z tego faktu poważne powikłania zdrowotne.
Brak apetytu często może być wywołany przez inne, poważne choroby. Należą do nich między innymi: nowotwory, alergie, cukrzyca, niewydolność krążenia, choroby tarczycy, infekcje, w tym nawracające infekcje górnych i dolnych dróg oddechowych, stany zapalne stawów, obecność pasożytów, choroby układu pokarmowego, długotrwały stres i depresja.
Brak apetytu może być także skutkiem zaburzeń smaku związanego z przyjmowaniem leków (na przykład wspomnianych już niesteroidowych leków przeciwzapalnych), złych nawyków żywieniowych, zwłaszcza u dzieci (nadmiar słodyczy w diecie). Jego przyczyn można upatrywać także w źle skomponowanej diecie lub w konieczności jedzenia potraw, które nam nie smakują (np. w przypadku żywienia zbiorowego).
Apetyt można pobudzić na kilka sposobów. Przede wszystkim najlepiej unikać nadmiaru cukru w diecie lub czasowo całkiem go wyeliminować. Pomocne mogą być także napary z ziół: korzenia goryczki, cykorii i mniszka, oraz z ziela krwawnika, bylicy i drapacza. Warto zadbać, by potrawy były nie tylko smaczne, ale także cieszące oko. Nie bez powodu małym dzieciom robi się śmieszne kanapki lub obrazki z banalnych potraw. Pobudzeniu apetytu sprzyja także niepodjadanie między posiłkami, unikanie pustych kalorii oraz ruch na świeżym powietrzu.
Gdy opisane wyżej metody nie przynoszą pożądanych efektów, a problem pogłębia się lub przedłuża, należy sięgnąć po zbilansowane diety doustne. Dla dzieci szczególnie polecane jest stosowanie Frebini Energy DRINK – doustnej diety, która w 1 butelce dostarcza wszystkich składników odżywczych, witamin i minerałów niezbędnych do prawidłowego rozwoju i wzrostu dziecka. Frebini Energy DRINK wzbogacony jest dodatkowo w taurynę, karnitynę i inozytol dla wsparcia rozwoju umysłowego dziecka. Dostępny w chętnie wybieranych przez dzieci smakach: truskawki, banana lub czekolady. W przypadku dorosłych warto sięgnąć po doustną dietę Fresubin Energy DRINK, która będzie optymalnym źródłem składników odżywczych oraz energii, dostarczy również wszystkich niezbędnych witamin, makro- i mikroelementów, aby nie dopuścić do rozwoju niedoborów.
Gdy brak apetytu i związane z nim ograniczone przyjmowanie posiłków towarzyszy poważnym jednostkom chorobowym, należy sięgnąć po bardziej specjalistyczne diety: Supportan DRINK dla osób w trakcie leczenia onkologicznego, Diben DRINK dla diabetyków, Fresubin Protein Energy DRINK po zabiegach i operacjach, Fresubin Renal dla osób z chorobami nerek.
Długotrwałe lub nawracające zaburzenia smaku, brak apetytu, nudności i wymioty czy ograniczone spożywanie posiłków mogą prowadzić do poważnych konsekwencji i nie można ich bagatelizować. Jeśli nie potrafimy poradzić sobie z nimi sami, warto skonsultować się z dietetykiem lub – w przypadku osób poddanych leczeniu czy kobiet w ciąży – z lekarzem prowadzącym.
Serwis zywieniemaznaczenie.pl ma z założenia charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny. Zamieszczone tu materiały w żadnej mierze nie zastępują profesjonalnej porady medycznej. Przed zastosowaniem się do treści medycznych znajdujących się w serwisie należy skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.
Zapisz się na newsletter Żywienie ma znaczenie i dowiaduj się o nowościach w naszym serwisie jako pierwszy.
Nie musisz wychodzić z domu, zamów nasze produkty z wygodną dostawą pod same drzwi.
Żywność specjalnego przeznaczenia należy stosować pod nadzorem lekarza.
