W ostatnich latach dużą uwagę zwraca się na badanie stanu odżywienia. Z punktu widzenia pacjenta onkologicznego badanie to jest ważne, ponieważ dzięki niemu można rozpoznać zaburzenia w zakresie stanu odżywienia, wdrożyć odpowiednią terapię i dzięki temu wpłynąć na wyniki leczenia oraz lepsze samopoczucie chorego.
Ocena stanu odżywienia jest kluczowym elementem skutecznej opieki nad pacjentem onkologicznym. W niektórych krajach, w tym w Polsce, badania przesiewowe stanu odżywienia u pacjentów nowotworowych są obowiązkowe.
Stan odżywienia
Stan odżywienia to zespół cech somatycznych i biochemicznych ustroju. Odzwierciedla podaż, trawienie, wchłanianie i wykorzystywanie składników odżywczych. Kompleksowa ocena stanu odżywienia powinna zawierać wywiad, badanie, ocenę czynnościową, badania laboratoryjne, bilans płynów. Otrzymane wyniki powinny zostać poddane odpowiedniej interpretacji przez dietetyka klinicznego i/lub lekarza prowadzącego.
Wśród metod oceny stanu odżywienia wyróżnia się metody antropometryczne, biochemiczne oraz immunologiczne.
Wywiad – jako podstawowy element oceny stanu odżywienia
Wywiad stanowi podstawowe narzędzie diagnostyczne. Powinien być przeprowadzony w rzetelny sposób, w spokojnej i przyjaznej atmosferze. Podczas wywiadu zbiera się dane na temat historii choroby, łaknienia, objawów ze strony przewodu pokarmowego, występowania innych niepokojących objawów, przyjmowanych leków i suplementów diety. Wnikliwej analizie poddaje się również sposób żywienia (zwyczaje żywieniowe, ocena jadłospisu pod kątem ilościowym oraz jakościowym).
Metody antropometryczne – tania i prosta metoda oceny stanu odżywienia
Ocena stanu odżywienia metodami antropometrycznymi jest stosunkowo tania i prosta. Do badania należy używać dobrej jakości, skalibrowanego sprzętu i przestrzegać wymaganych procedur.
Badania antropometryczne obejmuję pomiar masy i wysokości ciała, obwód talii i bioder, obwód ramienia, grubość fałdów skórno-tłuszczowych.
Pomiar masy ciała powinien być wykonany w bieliźnie. Wynik należy podawać z dokładnością do 100 g. Podczas pomiaru warto zwrócić uwagę na współwystępowanie obrzęków, przewodnienie lub odwodnienie, ponieważ spowoduje to uzyskanie niemiarodajnego wyniku.
Pomiar wysokości ciała powinien odbywać się bez butów. Należy przyjąć pozycję stojącą, złączyć stopy i kolana a głowę ułożyć w tzw. pozycji frankfurckiej (górne krawędzie otworów słuchowych zewnętrznych i dolna krawędź oczodołu powinny znajdować się na tym samym poziomie).
Pomiar masy ciała i wzrostu pozwala na wyliczenie wskaźnika Body Mass Index (BMI). Jest to indeks masy ciała obliczany jako stosunek masy ciała wyrażony w kilogramach do wysokości ciała podniesionej do kwadratu wyrażonej w metrach kwadratowych. Jest przydatny w ocenie ryzyka wystąpienia nadwagi, otyłości lub niedożywienia. Występowanie obrzęków, przewodnienie lub odwodnienie u badanych osób, deformacje kręgosłupa, ciąża, rozrost masy mięśniowej czyni ten wskaźnik bezwartościowy.
Obwód talii i bioder powinien być mierzony specjalną, nierozciągliwą taśmą antropometryczną. W trakcie badania należy przyjąć postawę stojącą a ciężar ciała mieć rozłożony równolegle na obu stopach. Pomiaru należy dokonać w fazie swobodnego wydechu.
Pomiar długości fałdów skórno-tłuszczowych jest dokonywany niezwykle rzadko ze względu na dostępność nowoczesnych metod pozwalających zbadać skład ciała i rozkład tkanki tłuszczowej. Do takich metod należy bioimpedancja elektryczna (BIA). Dzięki temu badaniu możliwe jest oznaczenie beztłuszczowej masy ciała, masy tłuszczu, masy mięśni szkieletowych, masy tkanki kostnej, kąta fazowego i zawartości wody w ustroju. Badanie coraz częściej wykorzystuje się w codziennej praktyce klinicznej.
Metody biochemiczne – uzupelnia podstawowa ocene stanu odżywienia
Badania biochemiczne mogą stanowić uzupełnienie innych metod stanu odżywienia. W niektórych sytuacjach stanowią potwierdzenie wcześniej zdiagnozowanych zaburzeń. Do najczęściej oznaczanych parametrów należy: morfologia krwi obwodowej, profil lipidowy, glukoza. U pacjentów onkologicznych warto oznaczyć również stężenie albumin i/lub białka o krótkim okresie półtrwania (np. prealbumina, transferryna), białko C-reaktywne (CRP), niektóre witaminy i/lub pierwiastki (potas, magnez, wapń, żelazo, fosfor, cynk).
Dokonując oceny białek wskaźnikowych należy zwrócić uwagę na występowanie zakażeń, stanów zapalnych, zaburzeń czynności wątroby i wziąć te stany pod uwagę podczas interpretacji wyników.
Badania czynnościowe
Do badań czynnościowych należy dynamometria ręczna. Polega na pomiarze siły uścisku ręki za pomocą dynamometru ręcznego. Dobrze koreluje ze stanem odżywienia. Poddając się temu badaniu należy zwrócić uwagę na występowanie schorzeń mięśni oraz zastosowane leczenie farmakologiczne (leki zwiotczające mięśnie).
Zaburzenia żywieniowe i metaboliczne wśród chorych onkologicznie mają znaczenie prognostyczne. W większości przypadków są one podatne na leczenie a efekty wdrożonych interwencji często są pomyślne. Ocena stanu odżywienia w tej grupie chorych jest niezwykle istotna. Ma na celu zwiększenie świadomości chorych oraz personelu medycznego. Umożliwia również wczesne rozpoznanie i leczenie ewentualnych zaburzeń.
Należy pamiętać, że każda z dostępnych metod oceny stanu odżywienia posiada wady. W celu otrzymania wiarygodnych wyników dobrą praktyką jest wykorzystywanie wszystkich możliwych metod.
Mgr Filip Biernacki, dietetyk kliniczny
Literatura
Serwis zywieniemazanczenie.pl ma z założenia charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny. Zamieszczone tu materiały w żadnej mierze nie zastępują profesjonalnej porady medycznej. Przed zastosowaniem się do treści medycznych znajdujących się w serwisie należy skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą
Zapisz się na newsletter Żywienie ma znaczenie i dowiaduj się o nowościach w naszym serwisie jako pierwszy.
Nie musisz wychodzić z domu, zamów nasze produkty z wygodną dostawą pod same drzwi.
Żywność specjalnego przeznaczenia należy stosować pod nadzorem lekarza.
