Rak jelita grubego to jeden z najczęściej spotykanych nowotworów złośliwych. Częstość jego występowania sprawia, że w Polsce znajduje się on na ścisłym podium – jest drugim co do częstości nowotworem złośliwym u kobiet i trzecim u mężczyzn. Warto dodać, że liczba osób cierpiących z powodu tej choroby systematycznie wzrasta, m.in. ze względu na nieprawidłowe nawyki żywieniowe współczesnego człowieka. Ten typ nowotworu częściej atakuje mężczyzn niż kobiety, z reguły pojawiając się po 40., a w szczególności po 70. roku życia. Stanowi częstą przyczynę zgonów.
Określenie „rak jelita grubego” odnosi się do sytuacji, w której dochodzi do patologicznego wzrostu komórek w jednej z części jelita grubego, składającego się z kątnicy, okrężnicy (ma ona część wstępującą, poprzeczną i zstępującą), odbytnicy oraz odbytu. W zależności od dokładnego umiejscowienia rozrastających się w niekontrolowany sposób komórek pojawiać się mogą różne objawy. Najczęściej na początku choroby rozwijają się łagodne, niewielkie zmiany, niemające charakteru nowotworowego – mówimy wówczas o polipach jelita, będących specyficznymi skupiskami komórek. Zwykle nie dają one żadnych objawów, jednak stopniowo mogą przekształcać się w zmiany nowotworowe. Dlatego tak ważne są badania przesiewowe, zwłaszcza w przypadku osób z grupy ryzyka.
Rak jelita grubego – czynniki ryzyka
Trudno jest ustalić jednoznaczną przyczynę zachorowania na raka jelita grubego. Choroba związana jest z uszkodzeniem DNA komórek, prowadzącym do ich niekontrolowanego i nieuporządkowanego wzrostu, gromadzenia się i tworzenia nowotworu. Tak powstały guz może rosnąć, atakować znajdującą się w okolicy zdrową tkankę, a także przemieszczać się, czyli tworzyć tzw. przerzuty. Obecnie wiadome jest, że za część nowotworów odpowiadają odziedziczone mutacje genów, chociaż obciążenie genetyczne jedynie zwiększa ryzyko zachorowania, a nie o nim przesądza. Stwierdzono również związek między występowaniem raka jelita grubego a niewłaściwą dietą.
Ze względu na przyczyny choroby wyróżnia się dwie grupy zachorowań na nowotwory jelita grubego: stanowiące zdecydowaną większość zachorowania sporadyczne i zachorowania rodzinne, związane z obciążeniem genetycznym i dziedziczeniem (ok. 15-30% pacjentów).
Objawy nowotworu jelita grubego w dużej mierze uzależnione są od stopnia zaawansowania choroby. Jak wspomniano wcześniej, na samym początku możemy mieć do czynienia z niegroźnymi polipami, które nie dają objawów, jednak stopniowo rozwinąć się mogą w chorobę nowotworową. Szczególną uwagę należy zwrócić na wczesne objawy, których nigdy nie wolno lekceważyć – im szybciej rozpoczniemy leczenie, tym większa jest szansa na wyzdrowienie.
Do wczesnych objawów raka jelita grubego zaliczyć można:
Na późniejszych etapach choroby można zauważyć stopniowy spadek masy ciała, postępujące osłabienie i brak apetytu, pogłębiającą się anemię i wiele mniej specyficznych symptomów. Często rak jelita grubego rozpoznawany jest dopiero przy wystąpieniu przerzutów – zarówno do narządów sąsiadujących (np. pochwa czy pęcherz moczowy), jak i odległych (np. płuca lub wątroba).
Objawy raka jelita grubego uzależnione są też częściowo od tego, w którym miejscu zlokalizowany jest guz. Ze względu na brak wyraźnej granicy między okrężnicą i odbytnicą, a także z powodu podobnych przyczyn powstawania, objawów i przebiegu, zwykle stosuje się jedno określenie („rak jelita grubego”) w przypadku guza w okrężnicy lub odbytnicy. Poniżej w tabeli bardziej szczegółowe przedstawienie objawów – w zależności od lokalizacji raka.
Istnieje wiele badań umożliwiających diagnostykę raka jelita grubego. Wybór konkretnych metod uzależniony jest od indywidualnych potrzeb pacjenta i jego stanu. Ważny element profilaktyki stanowią badania przesiewowe, które przeprowadza się u osób zdrowych i niemających objawów, jednak ze względu na przynależność do grupy ryzyka (np. starszy wiek) bardziej narażonych na zachorowanie.
Do najczęściej stosowanych badań należą:
W diagnostyce raka jelita grubego można stosować także następujące badania:
Wybór konkretnej metody leczenia raka jelita grubego zależy od tego, jak zaawansowana jest choroba. Jednak w zdecydowanej większości przypadków podstawowym sposobem walki z tym typem nowotworu jest leczenie operacyjne i najczęściej to właśnie ono jest stosowane, o ile nie ma do tego przeciwwskazań.
Optymalnym rozwiązaniem jest wycięcie samego guza lub polipa, bez naruszania jelita. Jest to jednak możliwe jedynie w przypadku niewielkich zmian, dotyczy więc zwykle wcześnie wykrytej choroby. Zabieg przeprowadzany jest laparoskopowo lub endoskopowo, w zależności od położenia wycinanego guza. Zazwyczaj niestety niezbędne jest wycięcie nowotworu razem z fragmentem jelita grubego – taki zabieg przeprowadza się już w znieczuleniu ogólnym.
Jeżeli u pacjenta wystąpiły przerzuty, konieczne może być przeprowadzenie poważnej operacji obejmującej wiele narządów.
Chemioterapia przy nowotworach jelita grubego najczęściej stanowi uzupełnienie leczenia operacyjnego. Wdrożona przed zabiegiem chirurgicznym może pomóc w zmniejszeniu guza, a tym samym zwiększyć efektywność całego procesu leczenia. Po operacji stosowana jest w celu eliminacji komórek rakowych, które mogą nadal znajdować się w organizmie.
Kolejną stosowaną metodą jest radioterapia, znajdująca swoje zastosowanie szczególnie w przypadku nowotworów odbytnicy. Podobnie jak chemioterapia, wdrażana jest zwykle przed zabiegiem chirurgicznym, a czasem po jego przeprowadzeniu. Dodatkowo radioterapia pomaga w walce z objawami związanymi z rakiem jelita grubego, np. z silnym bólem.
Pewną nowością jest terapia ukierunkowana molekularnie, w której stosuje się specjalne leki „rozpoznające” komórki rakowe i eliminujące je bez niszczenia zdrowych komórek. Minusem jest zróżnicowana skuteczność tej metody oraz niemożność jej zastosowania w przypadku wielu pacjentów. Najczęściej takie leczenie stosowane jest jako uzupełniające.
Niezwykle istotnym elementem leczenia nowotworu jelita grubego jest odpowiednia dieta. Walka z rakiem to długotrwały i trudny proces, podczas którego w organizmie pacjenta zachodzi wiele zmian.
Warto pamiętać, że pacjenci onkologiczni są szczególnie narażeni na niedożywienie, a niedobór składników odżywczych znacznie utrudnia leczenie, opóźnia powrót do zdrowia i pogarsza samopoczucie. Co więcej, wpływa negatywnie na gojenie się ran, osłabia odporność organizmu i sprzyja różnego rodzaju infekcjom, a zarazem może powodować znaczny spadek motywacji. Dlatego tak istotne jest dostarczenie organizmowi właściwej ilości białka, tłuszczu i węglowodanów, a także witamin i minerałów. W zapewnieniu energii i prawidłowym nawodnieniu pomoże starannie zbilansowana dieta.
Eksperci podkreślają, że optymalnym rozwiązaniem jest odżywianie drogą doustną. Zaleca się wdrożenie tzw. diety kuchennej, pozwalającej na uwzględnienie indywidualnych preferencji żywieniowych, a zarazem w pełni odpowiadającej zasadom racjonalnego żywienia. Trzeba pamiętać, że dieta dla pacjentów onkologicznych powinna być dietą lekkostrawną.
Czasami sytuacja chorego na raka jelita grubego wymaga tzw. fortyfikacji diety. Na czym to polega? Jest to działanie mające na celu zwiększenie wartości odżywczej diety. Możemy to osiągnąć, dodając do przygotowywanych posiłków wysokokaloryczne składniki, np. masło, śmietanę, oleje roślinne czy miód. Takie działanie zapewnia organizmowi więcej siły do walki z chorobą i pozwala pokryć dodatkowe wydatki energetyczne związane z procesem leczenia operacyjnego, chemioterapią czy radioterapią.
Innym rozwiązaniem umożliwiającym skuteczne podniesienie wartości odżywczej diety jest skorzystanie z tzw. diet przemysłowych. Stworzone przez ekspertów odżywki medyczne mogą stanowić wyłączne źródło pożywienia lub uzupełnienie posiłków. Ze względu na skład wyróżniamy diety kompletne (zawierające wiele składników i mogące być jedynym źródłem pożywienia) oraz niekompletne (zawierające np. jeden konkretny składnik odżywczy).
Ich zaletą jest to, że mają stały, niezmienny skład, są jałowe i stanowią źródło odpowiedniej ilości energii i składników odżywczych w małej objętości. Przykładowa dieta przemysłowa przeznaczona dla pacjentów onkologicznych to Supportan Drink. Produkt zawiera kwasy omega-3, aby wspomagać skuteczność chemioterapii, oraz jest bogaty w białko, dzięki czemu pomaga zapobiegać utracie masy mięśniowej. Tego typu odżywki nie zawierają natomiast syropu glukozowego, glutenu i laktozy – wyjaśnia ekspert.
Odżywki medyczne okazują się nieocenioną pomocą podczas walki z chorobą nowotworową także ze względów ściśle praktycznych. Warto pamiętać, że pacjenci onkologiczni niezwykle często cierpią z powodu braku apetytu – silne bóle, wymioty i nudności, a także zaburzenia metabolizmu sprawiają, że spożywanie normalnych posiłków staje się bardzo problematyczne. Podanie bogatego w składniki odżywcze, łatwego do spożycia i przyjemnego w smaku produktu o ściśle określonym i łatwym do kontrolowania składzie ułatwia funkcjonowanie nie tylko samemu pacjentowi, ale też osobom odpowiedzialnym za opiekę nad nim.
Rak jelita grubego to wyjątkowo często spotykany nowotwór złośliwy, mogący wynikać zarówno z predyspozycji genetycznych, jak i z chorób towarzyszących czy niezdrowego trybu życia. Istnieje wiele skutecznych metod leczenia, jednak zadowalające efekty dają przede wszystkim w przypadku wczesnego wykrycia choroby. Dlatego tak istotne są badania profilaktyczne i szybkie reagowanie na wszelkie niepokojące objawy – dotyczy to zwłaszcza osób znajdujących się w grupie ryzyka.
Zapisz się na newsletter Żywienie ma znaczenie i dowiaduj się o nowościach w naszym serwisie jako pierwszy.
Nie musisz wychodzić z domu, zamów nasze produkty z wygodną dostawą pod same drzwi.
Żywność specjalnego przeznaczenia należy stosować pod nadzorem lekarza.
