Najsilniejszym czynnikiem ryzyka choroby nowotworowej płuc jest palenie tytoniu. Dotyczy to zarówno papierosów, jak i cygar czy fajek wodnych (tzw. shisha). Również palenie marihuany, która zawiera wiele substancji wywołujących raka, uważane jest za czynnik rozwoju nowotworu. Bierne palenie, czyli oddychanie dymem papierosowym, także może stwarzać zagrożenie wystąpienia choroby. Ryzyko rozwoju raka wzrasta wraz z czasem oraz ilością palonego tytoniu.
Uważa się, że rak płuca jest chorobą osób po 40 roku życia, ze szczytem zachorowań w siódmej dekadzie życia. Jest on najczęstszym nowotworem złośliwym występującym u mężczyzn. Do tej pory u kobiet częściej diagnozowane były nowotwory piersi oraz jelita grubego. Okazuje się jednak, że zachorowalność kobiet na ten typ nowotworu również wzrasta. Ma to związek z rosnącą liczbą osób uzależnionych od palenia, w tym kobiet, zwłaszcza młodych.
Nowotwór płuc może się również rozwinąć u osób narażonych na działanie substancji toksycznych takich jak azbest, węglowodory aromatyczne, nikiel, chrom czy związki arsenu. Rak płuc występuje często u górników pracujących w kopalniach uranu. Powodem jest narażenie na kontakt z rodonem, który jest promieniotwórczym produktem pochodzącym z rozpadu uranu. Ryzyko rozwoju raka płuc zależy od stężenia rodonu, na które narażona jest osoba pracująca w kopalni.
Za przyczynę występowania nowotworu uważa się również zbyt częstą ekspozycję na spaliny samochodowe pochodzące z silników diesla. Zanieczyszczenie powietrza w obszarach zabudowanych oraz objętych głęboką industrializacją również przyczynia się do występowania tego schorzenia.
Rozwój raka płuca u niewielkiej ilości osób palących może być również uwarunkowany genetycznie. Istnieją przesłanki wskazujące na nieznaczne zwiększenie ryzyka zachorowania u osób, które przechodziły chorobę Hodgkina, bądź miały wykonywaną radioterapię klatki piersiowej.
Należy pamiętać, że w płucach mogą rozwinąć się również guzy przerzutowe będące najczęściej pochodną czerniaka, nowotworu sutka lub raka nerki. Dlatego w profilaktyce raka ważna jest znajomość potencjalnych objawów chorobowych, poddawanie się regularnym badaniom okresowym oraz zachowanie tak zwanej czujności onkologicznej.
We wczesnym stadium raka u pacjenta mogą nie występować jakiekolwiek symptomy alarmujące. Niestety – im późniejsze rozpoznanie, tym gorsze rokowania. W przypadku bardzo zaawansowanego stadium choroby pacjent może nie kwalifikować się do zabiegu operacyjnego.
Objawy raka płuc we wczesnym stadium są mało charakterystyczne, dlatego zdiagnozowanie choroby bardzo często jest kwestią przypadku na przykład w trakcie wykonywania rutynowych badań. Potencjalne symptomy mogą być zbliżone do innych, mniej poważnych, jednostek chorobowych. Stąd też często są ignorowane, mylone z innymi schorzeniami bądź próbuje się stosować leczenie objawowe w postaci antybiotykoterapii.
Pierwsze objawy raka płuc i pojawienie się symptomów choroby nowotworowej wiążą się z reguły ze wzrostem w organizmie guza pierwotnego naciekającego tkanki zewnątrz płucne bądź z jego rozrostem wewnątrzoskrzelowym. Rak płuca szerzy się przez ciągłość, naciekając miąższ płuca, drogą naczyń limfatycznych (węzły chłonne) i drogą naczyń krwionośnych (przerzuty odległe). Charakterystyczna budowa płuca daje możliwość długiego rozwoju nowotworu przy jednoczesnym braku objawów charakterystycznych dla tej choroby. Dlatego oprócz profilaktyki, kluczowe znaczenie odgrywa skuteczna diagnostyka i szybkie wykrycie nowotworu.
Wykrycie guza na wczesnym etapie rozwoju daje możliwość przeprowadzenia zabiegu i usunięcie raka płuca zanim rozprzestrzeni się on na inne narządy. Niestety, pomimo ciągłego rozwoju medycyny w zakresie onkologii, rak płuca jest chorobą przy której rokowania nadal są dość niepomyślne.
Najczęstszym objawem raka płuca jest kaszel, który u części pacjentów wiąże się również z odkrztuszaniem wydzieliny. Częściej występuje on w guzach położonych centralnie w drzewie oskrzelowym (rak płaskonabłonkowy i drobnokomórkowy), rzadziej natomiast w guzach położonych obwodowo (rak gruczołowy i wielokomórkowy).
Pojawienie się przewlekłego kaszlu, który trwa 2-3 tygodnie lub dłużej powinno wzbudzić czujność, ponieważ potencjalnie może sugerować to nowotwór płuc.
Kolejnymi objawami są występowanie duszności oraz świszczący oddech, które są przede wszystkim wynikową palenia papierosów, które z kolei może doprowadzić do przewlekłego zapalenia oskrzeli oraz rozedmy. Pomimo iż duszności nie zawsze wskazują jednoznacznie na raka płuc, to nie warto ignorować tego objawu. Rozrastający się guz może całkowicie lub częściowo zablokować światło jednego z głównych oskrzeli, czego skutkiem może być zakażenie w danej części płuc bądź niedodma. Przy wystąpieniu takich lub podobnych symptomów należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem pierwszego kontaktu, który powinien wystawić skierowanie do pulmonologa bądź specjalisty onkologa. Świszczący oddech może doprowadzić do gromadzenia się płynu w przestrzeni jamy opłucnej. Zgromadzenie dużej ilości płynu może spowodować ucisk na płuco czego skutkiem są duszności. Zwężenie jednego z głównych oskrzeli lub tchawicy, w wyniku czego podczas wydychania powietrza powstaje dość specyficzny świszczący dźwięk (tzw. stridor) jest poważnym objawem raka płuca i wymaga on natychmiastowej konsultacji ze specjalistą.
Kolejnym symptomem mogącym skierować pacjenta na rozpoznanie w kierunku raka płuc to odkrztuszanie wydzieliny z krwią. Co prawda, przyczyn krwioplucia może być wiele, na przykład poważna infekcja w obrębie klatki piersiowej, jednak u około 1/5 chorych na raka płuca będzie ono objawem choroby nowotworowej. Również chrypka, która występuje u palaczy i utrzymuje się dłużej niż 3 tygodnie, może być niepokojąca i powinna zostać zdiagnozowana przez lekarza.
Częstym objawem choroby jest też znacząca utrata masy ciała oraz uczucie zmęczenia bądź znużenia. Występowanie tych objawów z niewyjaśnionych przyczyn, zwłaszcza u osoby czynnie palącej lub byłego palacza, jest wskazaniem do wykonania RTG klatki piersiowej.
Potencjalnym objawem raka płuc jest też silny ból występujący w klatce piersiowej. Może być on skutkiem naciekania przez raka płuc ściany klatki piersiowej, żeber bądź kręgosłupa. Zdarza się, że choroba rozwija się w szczytach tego organu (guz Pancoasta), powodując tym samym, że ból zogniskowany jest w okolicach barku. Gdy do rozwoju guza dochodzi w szczycie jednego płuca dość często pojawiają się symptomy takie jak opadanie powieki, zwężenie źrenicy oraz zanik potliwości po jednej stronie twarzy. Jest to spowodowane uszkodzeniem przez guz nowotworowy nerwów przebiegających w rejonie szyi.
Choroba nowotworowa płuca może być bezpośrednią przyczyną wystąpienia tzw. zespołu żyły głównej górnej. Tutaj klasycznymi objawami będą obrzęk twarzy i szyi, duszności, kaszel oraz zaczerwienienie skóry twarzy. Ponadto mogą wystąpić problemy z przełykaniem, chrypka, zawroty i bóle głowy oraz bóle w klatce piersiowej.
Zdarza się, że u osób chorych nie występują żadne objawy związane z obecnością nowotworu, pojawiają się za to objawy wywołane przez przerzuty w organizmie. Rak płuc dość często daje przerzuty do węzłów chłonnych, kości, wątroby oraz mózgu. Mogą one spowodować odpowiednio powiększenie węzłów chłonnych, ból i złamania kości, żółtaczkę oraz napady padaczkowe.
Badania diagnostyczne można w tym przypadku podzielić na dwie kategorie. Pierwszą jest przeprowadzenie badań mających na celu rozpoznanie choroby, podczas gdy celem drugiej jest określenie stadium zaawansowania nowotworu. W momencie podejrzenia choroby diagnostykę rozpoczyna się od pierwszej wizyty u lekarza, podczas której przeprowadza się wywiad w kierunku objawów, czynnego i biernego narażenia na dym tytoniowy, występowania nowotworów wśród członków rodziny oraz narażenia wynikającego z wykonywanego zawodu. Osoba z podejrzeniem raka płuca początkowo poddawana jest rutynowemu badaniu fizykalnemu. Ocenę stanu sprawności przeprowadza się posługując się skalą Zubroda-WHO lub Karnofsky’ego. Coraz większą rolę we współczesnej medycynie odgrywają również badania genetyczne w kierunku specyficznych zmian molekularnych mogących odpowiadać za rozwój choroby.
Przy występowaniu symptomów mogących sugerować raka płuca należy przeprowadzić badania obrazowe, które pozwolą wykluczyć chorobę bądź pozwolą na ocenę stopnia jej rozwoju. W przypadku podejrzenia raka płuca podstawowym narzędziem do diagnostyki jest RTG klatki piersiowej. W zależności od lokalizacji raka, jego wielkości oraz powiązanych z nim zmian, objawy widoczne w badaniu mogą być różne. W ocenie stopnia zaawansowania nowotworu znaczenie ma również wykonanie tomografii komputerowej. Do wykrycia przerzutów w węzłach chłonnych, jak i poza klatką piersiową dość często przeprowadza się pozytonową tomografię emisyjną (PET). Chorym wykonuje się również morfologię krwi z rozmazem wraz z oceną układu krzepnięcia, badaniami biochemicznymi (stężenie w surowicy kreatyniny, mocznika, sodu, potasu, wapnia, bilirubiny, transaminaz, fosfatazy zasadowej, LDH i glukozy) oraz badanie moczu, których szczegółowa analiza ma na celu wykluczenie chorób współistniejących.
Uzupełnieniem diagnostyki u osób z podejrzeniem choroby nowotworowej będzie również ocena wydolności oddechowej oraz wydolności układu krążenia. Inne badania laboratoryjne wykonywane są według indywidualnych wskazań lekarza prowadzącego.
Kolejnym etapem w diagnostyce jest uzyskanie materiału tkankowego bądź komórkowego do oceny mikroskopowej. Celem takiej pogłębionej diagnostyki jest precyzyjne określenie histologicznego typu i podtypu nowotworu, określenie charakterystyki molekularnej oraz ocena zaawansowania guza w momencie jego wykrycia. W przypadku zmian o obwodowej lokalizacji rozpoznanie wykonuje się podstawie cytologicznej lub histologicznej oceny materiału pobranego w trakcie biopsji. Biopsja płuca jest zabiegiem raczej bezpiecznym, jednak w nielicznych przypadkach może dojść do odmy opłucnej.
Jeśli nie ma możliwości pobrania materiału przy pomocy metod powszechnych, możliwe jest zastosowaniu alternatywnych badań takich jak: cytologia plwociny lub wysięku opłucnowego, biopsja węzłów chłonnych, mediastinotomia, torakotomia czy mediastinoskopia.
Kolejnym istotnym badaniem w zaawansowanej diagnostyce jest bronchoskopia. Wprowadzenie giętkiego teleskopu do płuc (przez jamę nosową lub ustną) umożliwia obserwację wewnętrznej struktury oskrzelików oraz pobranie próbek do analizy laboratoryjnej. Badania molekularne powinno się przeprowadzać w kierunku mutacji genu EGFR oraz rearanżacji ALK. Wykrycie zaburzeń molekularnych w guzie możliwe jest dzięki wykonaniu badania tkankowego bądź komórkowego, jak również oceny obecnego w osoczu wolnego DNA (tzw. płynna biopsja). Ustalenie stopnia zaawansowania choroby oraz cech molekularnych guza ma kluczowe znaczenie przy wyborze metody leczenia.
Leczenie raka płuca uzależnione jest od wielu czynników m.in. rodzaju komórek rakowych, stopnia zaawansowania choroby, jak również ogólnego stanu pacjenta. Decyzje na temat postępowania terapeutycznego powinny być podejmowane w ramach zespołów wielospecjalistycznych, a leczenie prowadzone w ośrodkach o odpowiednim doświadczeniu.
Jak już wspominano, wczesne rozpoznanie umożliwia przeprowadzanie zabiegu operacyjnego, który jest najskuteczniejszą metodą leczenia tego typu nowotworów. W przypadku wystąpienia raka niedrobnokomórkowego, zabieg chirurgiczny może być poprzedzany chemioterapią, której celem będzie zmniejszenie masy guza.
Niestety zabieg chirurgiczny nie zawsze jest możliwy do przeprowadzenia, szczególnie gdy pacjent znajduje się w zaawansowanym stadium choroby. Gdy guz zdiagnozowany jest jako nieoperacyjny stosuje się radioterapię, chemioterapię oraz leczenie objawowe. To ostatnie ma na celu załagodzenie dolegliwości oraz wydłużenie czasu przeżycia chorego. Rak drobnokomórkowy jest dość podatny na chemioterapię, która w sprzyjających warunkach może doprowadzić do wieloletnich remisji choroby. W przypadku choroby w zaawansowanym stadium warto rozważyć badania w kierunku przeprowadzenia immunoterapii lub z wykorzystaniem leków celowanych (molekularnych). Warto również podkreślić, że udział w badaniach klinicznych jest szansą dla wielu osób z wykrytym zaawansowanym rakiem płuca.
Właściwy sposób żywienia w trakcie leczenia onkologicznego jest integralnym elementem terapii. Odpowiednio zbilansowana dieta może ograniczyć ryzyko wystąpienia powikłań w okresie leczenia operacyjnego, zminimalizować skutki uboczne chemioterapii czy radioterapii oraz pozytywnie stymulować układ odpornościowy i naturalne siły obronne organizmu do walki z nowotworem.
Dieta pacjenta onkologicznego powinna być oparta o podstawowe zasady zdrowego żywienia – powinna być lekkostrawna oraz uwzględniać zwiększone zapotrzebowanie organizmu na energię i białko. Pacjent onkologiczny nie może być narażony na odwodnienie, dlatego zaleca się spożycie minimalnie 2 litrów płynów dziennie.
W miarę możliwości dieta powinna także uwzględniać preferencje żywieniowe i smakowe osoby chorej – jednak im więcej różnorodnych produktów, tym mniejsze prawdopodobieństwo rozwoju niedoborów żywieniowych. Ze względu na stan zdrowia w czasie trwania terapii onkologicznej, zalecenia dotyczące żywienia pacjenta onkologicznego mogą ulec modyfikacji. Jeśli pacjent jest po operacji, nie może odżywiać się samodzielnie lub gdy występują silne skutki uboczne terapii, może zaistnieć konieczność wprowadzenia diety bardziej płynnej bądź żywienia sztucznego (dojelitowego lub pozajelitowego).
Należy pamiętać, że w czasie choroby nowotworowej występuje zwiększone zapotrzebowanie energetyczne oraz na niektóre składniki odżywcze. Jest to związane z nasilonym metabolizmem, który wynika z obecności guza nowotworowego i mobilizacji układu odpornościowego do walki z rakiem. Pacjenci, którzy z różnych względów mają problem z przyjmowaniem odpowiednio zbilansowanej diety, mogą skorzystać z gotowych preparatów – tzw. dietetycznych środków spożywczych specjalnego przeznaczenia medycznego. Przykładowa dieta przemysłowa przeznaczona dla pacjentów onkologicznych to Supportan Drink. Skład napoju jest ściśle dostosowany do potrzeb pacjentów z chorobą nowotworową. Produkt zawiera kwasy omega -3, aby wspomagać skuteczność chemioterapii, jest bogaty w białko dzięki czemu pomaga zapobiegać utracie masy mięśniowej, zwiera również błonnik, który reguluje pracę jelit oraz chroni przed występowaniem biegunek i zaparć. Nie zawiera natomiast glutenu, syropu glukozowego, orzechów oraz jest klinicznie wolny od laktozy.
Dzięki płynnej konsystencji produkt jest łatwy w przełykaniu. Z kolei dostępność dwóch wariantów smakowych do wyboru (cappuccino i owoce tropikalne) daje większe prawdopodobieństwo trafienia w walory smakowe pacjenta.
Zapisz się na newsletter Żywienie ma znaczenie i dowiaduj się o nowościach w naszym serwisie jako pierwszy.
Nie musisz wychodzić z domu, zamów nasze produkty z wygodną dostawą pod same drzwi.
Żywność specjalnego przeznaczenia należy stosować pod nadzorem lekarza.
