Nowotwory trzustki są bardzo niebezpieczne – rozwijają się najczęściej bezobjawowo i wykrywane są w zaawansowanym stadium choroby. Jakie są przyczyny i objawy raka trzustki? Jak wygląda diagnostyka i leczenie?
Rak trzustki jest stosunkowo rzadko występującym wśród Polaków nowotworem – niemniej jednak jest bardzo trudny do wykrycia oraz do wyleczenia. Najczęściej przez długi czas nie wykazuje żadnych objawów, a w momencie jego rozpoznania na leczenie jest po prostu za późno ze względu na jego zaawansowane stadium oraz przerzuty.
Nie jest znana jednoznaczna odpowiedź na pytanie o przyczyny powstawania raka trzustki. Niemniej jednak ryzyko zachorowania na ten typ nowotworu wzrasta wraz z wiekiem (najczęściej występuje w 6 i 7 dekadzie życia), częściej występuje u mężczyzn niż u kobiet (choć dysproporcja ta zmniejsza się z roku na rok).
Trzeba też wiedzieć, że każdy fragment trzustki może stać się pierwszym ogniskiem raka. Najczęściej zlokalizowany on jest w prawej części narządu, w ok. 10% w trzonie, a w 8% w ogonie trzustki. Może zająć kilka sąsiadujących ze sobą lokalizacji lub cały organ. Przerzuty odległe dotyczą przede wszystkim wątroby, rzadziej płuc, opłucnej, otrzewnej ściennej, kości, nadnerczy, nerek czy skóry.
Chociaż badania nie wskazują konkretnych przyczyn, to istnieją schorzenia i czynniki, które mogą wpływać na powstawanie i rozwój nowotworu trzustki. Są to, m.in.:
Co ważne, naukowcy uważają, że rak trzustki jest jedną z chorób, które nabywamy poprzez uwarunkowaną mutację genową – co oznacza, że niektóre osoby mają predyspozycje genetyczne i niejako dziedziczą ów nowotwór. Jeśli u pacjenta zostaną wykryte wadliwe geny, pozwala to na wdrożenie właściwej diagnostyki i sposobu leczenia.
Nowotwór trzustki może bardzo długo nie dawać żadnych objawów, są one również zależne od lokalizacji guza oraz jego rozmiaru. Rzadko kiedy są specyficzne, przez co trudno jest określić ich źródło.
Niecharakterystyczne symptomy pojawiają się u pacjentów najczęściej już na kilka miesięcy przed wykryciem choroby. Są one jednak bardzo trudne do powiązania z tak poważnym stanem zdrowia – mogą to być bowiem jadłowstręt, pobolewanie brzucha, nudności, osłabienie, uczucie pełności po posiłku. W niektórych przypadkach jest to nagła utrata masy ciała bez wyraźnej przyczyny. Objawem raka trzustki mogą być również żółtaczka, odbarwione stolce i ciemny mocz, świąd skóry, mdłości i wymioty, bóle promieniujące do łopatki lub pleców.
Symptomy raka trzustki mogą wynikać zarówno z rozrostu nowotworu i nacisku na otaczające go tkanki, jak i z powodu niedoczynności samego organu. Dolegliwości żołądkowo-jelitowe oznaczają, że doszło do naciekania przez nowotwór dwunastnicy lub okolicy odźwiernika. Żółtaczka pojawia się, gdy zmiany nowotworowe obejmują odcinek trzustkowy przewodu żółciowego wspólnego. Bóle pleców zaś są spowodowane naciekaniem przez raka splotu trzewnego i przestrzeni zaotrzewnej lub też zapaleniem trzustki.
Gdy rak zajmuje trzustkę, zaburza jej czynności – z tego powodu objawem może być również wcześniej niezdiagnozowana nietolerancja laktozy lub cukrzyca, mogą pojawić się też biegunki tłuszczowe lub zespół złego wchłaniania.
Kolejnym z symptomów, który może zwiastować obecność raka trzustki, jest wyczuwalny w trakcie badania palpacyjnego pęcherzyk żółciowy. Jeśli nie doszło do zapalenia pęcherzyka lub dróg żółciowych, to nie powinien on być możliwy do wyczucia. Gdy jest, wskazuje na niedrożność przewodu żółciowego – prawdopodobnie wywołaną przez nowotwór. Taki objaw występuje u ok. 25% wszystkich chorych na raka trzustki.
Innymi (rzadziej występującymi) objawami mogą być: zespół Trousseau (czyli wędrujące zapalenie żył powierzchniowych), węzeł Virchowa (gdy węzeł chłonny nadobojczykowy znajduje się po lewej stronie), guzki siostry Mary Joseph (guz zlokalizowany w okolicy pępka), wodobrzusze.
Niepokojącym faktem jest to, że większość pacjentów, u których zostaje wykryty rak trzustki, zgłasza się do lekarza nie z powodu występowania tych pierwszych objawów. Ok. 65% takich osób przychodzi do specjalisty, ponieważ odczuwają już obecność przerzutów odległych lub postępujące wyniszczenie nowotworowe.
Badania w kierunku wykrycia raka trzustki powinny być zadane w przypadku pacjentów, u których występują wspomniane wcześniej objawy – szczególnie jeśli występują one zespołowo.
Cały proces badań zaczyna się od dokładnego wywiadu lekarskiego. Specjalista powinien dowiedzieć się w ten sposób o wszystkich występujących objawach oraz spróbować wykluczyć inne ich możliwe źródła. Na pewno zapyta również o nawyki żywieniowe i stosunek do papierosów oraz alkoholu. Dla lekarza istotna będzie także historia zachorowań na nowotwory w rodzinie badanego. Kolejnym etapem są badania laboratoryjne: morfologia krwi obwodowej i wykładniki funkcji wątroby. W ten sposób wykrywany jest jeden z objawów raka trzustki, czyli podwyższone stężenie bilirubiny oraz aktywność fosfatazy zasadowej.
U zdecydowanej większości chorych podwyższonym markerem nowotworowym jest CA19-9 – oznaczenie jego stężenia przed operacją oraz w trakcie chemioterapii znacznie ułatwia określanie skuteczności leczenia. Pozwala także zauważyć ewentualny nawrót choroby.
W przypadku rozpoznania raka trzustki (a także raka brodawki Vatera) bardzo ważną rolę ma również diagnostyka radiologiczna. Pierwszym wykonywanym tego typu badaniem jest najczęściej ultrasonografia jamy brzusznej, zaś metodą referencyjną jest wielofazowa tomografia komputerowa. To badanie jest dziś wykorzystywane do określania stadium choroby oraz do wykrywania przerzutów. Często przeprowadza się również rezonans magnetyczny.
Jednak aby lekarz mógł postawić ostateczną diagnozę, niezbędne są badania histopatologiczne. Biobsję można przeprowadzić podczas endoskopowego badania ultrasonograficznego.
Rak trzustki jest jednym z najgroźniejszych nowotworów pod względem śmiertelności. Według szacunków naukowców, będzie następował ciągły wzrost liczby zgonów – w 2025 ma ich być o 50% więcej w porównaniu do roku 2010.
Jak w przypadku każdego nowotworu możemy wyróżnić leczenie radykalne (dążące do pełnego wyleczenia) i leczenie paliatywne (mające na celu łagodzenie objawów, podwyższenie komfortu i wydłużenie życia pacjenta). Jak już zostało nadmienione, rak trzustki ma bardzo złe rokowania, zwłaszcza dlatego, że przez niecharakterystyczne objawy jest bardzo późno wykrywany. Obecnie jedynym skutecznym sposobem leczenia jest operacja – jednakże można ją wykonywać na wczesnym etapie choroby. Często nawet po przeprowadzeniu zabiegu operacyjnego usunięcia guza wraz z częścią trzustki, wyniki nie są satysfakcjonujące i pacjent poddawany jest chemioterapii.
Aby pacjent mógł zostać poddany leczeniu radykalnemu, musi spełniać określone kryteria. Niestety, stan pozwalający na operację prezentuje jedynie ok. 25% chorych, pozostali poddawani są leczeniu paliatywnemu. W jego ramach przeprowadzony może zostać zabieg chirurgiczny, niszczący nerwy splotu trzewnego – dzięki czemu zniesiony zostaje ból nowotworowy. Jeśli nie jest możliwe przeprowadzenie takiego zabiegu, choremu podawane są pochodne morfiny. W niektórych przypadkach przeprowadzony może zostać także zabieg chirurgiczny, odciążający przewód pokarmowy i drogi żółciowe. Jeżeli pacjent ma raka nieresekcyjnego bez przerzutów odległych, podawana może być chemioterapia paliatywna, która może poprawić stan chorego na tyle, że po kilku miesiącach będzie mógł być poddany leczeniu radykalnemu.
Co trzeba zauważyć, leczenie zaawansowanego raka trzustki nie poprawia w znaczący sposób swojej skuteczności od 40 lat. Dlatego też bardzo istotnym jest jak najdokładniejsze określanie korzyści z przeprowadzanych terapii dla konkretnego pacjenta; w zależności od ogólnej formy organizmu, stadium i lokalizacji raka leczenie może wydłużyć życia o kilka miesięcy lub o kilka lat.
W określeniu sposobu leczenia i ustalenia rokowań pomaga wiedza na temat stopnia zaawansowania nowotworu. Stosowany jest w tym celu klasyczny system TNM:
Rak uznawany za resekcyjny jest możliwy do usunięcia w całości podczas zabiegu chirurgicznego. Miejscowo zaawansowany guz nie może zostać całkowicie wycięty (a więc jest nieresekcyjny), ale nie rozprzestrzenił się do odległych narządów. Natomiast o raku z przerzutami mówimy, gdy wtórne ogniska pojawiły się w odległych narządach.
W leczeniu raka trzustki bardzo ważne jest leczenie wspomagające. Zalicza się do niego m.in. podawanie choremu leków przeciwkrzepliwych oraz przeciwbólowych.
Nowotwory trzustki należą do wybitnie złośliwych, zarówno rozrastających się w miejscu powstania, jak i dających przerzuty. Bardzo rzadko bywają łagodne, a nawet jeśli takimi są, mogą ulec zezłośliwieniu.
Zdecydowana większość nowotworów trzustki (ponad 95%) pochodzi z części zewnątrzwydzielniczej organu, a pozostałe ponad 4% z części wewnątrzwydzielniczej (guzy neuroendokrynne).
Najczęściej występującym nowotworem z tej grupy jest gruczolakorak trzustki – stanowi do 90% przypadków raka z części zewnątrzwydzielniczej organu. Dlatego też najczęściej, kiedy mówi się o raku trzustki, ma się na myśli właśnie gruczolakoraka. Innymi, rzadziej występującymi tego typy nowotworami są rak z komórek pęcherzykowych, pancreatoblastoma (rak pochodzenia zarodkowego), lity rzekomobrodawkowy, anaplastyczny (niezróżnicowany).
Innymi nowotworami złośliwymi (lub też mogącymi się w takie przeobrazić) są nowotwory typu śluzowego, głównie: torbielakogruczolak i torbielakogruczolakorak śluzowy i wewnątrzprzewodowy brodawkowaty nowotwór śluzowy (IMPN). Natomiast torbielakogruczolak surowiczy najczęściej pozostaje guzem łagodnym.
Nowotwory z części wewnątrzwydzielniczej trzustki należą do guzów neuroendokrynnych. Mogą być łagodne lub bardzo złośliwe, jednak występują rzadko i zwykle rosną znacznie wolniej niż gruczolakorak trzustki. Mogą wydzielać hormony do krwi, wywołując różnorodne objawy.
Guzy hormonalnie czynne to guz gastrynowy, insulinowy, glukagonowy, guz wydzielający wazoaktywny peptyd jelitowy, peptyd trzustkowy, guz somatostatynowy.
Zdaniem naukowców i lekarzy przestrzeganie kilku zasad i zaleceń specjalistów może zmniejszać ryzyko zachorowania na raka trzustki, a także zwiększyć szansę na jego wczesne wykrycie.
Ponieważ rak ten rozwija się często zupełnie bezobjawowo, podstawą jest regularne wykonywanie ultrasonograficznego badania jamy brzusznej – po 60. roku życia powinno się badać w ten sposób raz na rok. Podobnie powinny postępować osoby obciążone genetycznie, które dodatkowo mogą wykonać testy genetyczne połączone z badaniami obrazowymi.
W ramach profilaktyki warto ograniczyć palenie papierosów oraz spożywanie wysokoprocentowego alkoholu. Według badań nie jest to co prawda czynnik bezpośrednio powodujący raka trzustki, jednak sprzyja on rozwojowi cukrzycy, przewlekłego zapalenia organu oraz marskości wątroby – a te już mogą być mieć wpływ na pojawienie się nowotworu.
Istotna jest także właściwa dieta. Otyłość (zwłaszcza centralna, czyli odkładanie się tkanki tłuszczowej na brzuchu) jest czynnikiem ryzyka raka trzustki. Ponadto wiele badań wskazuje, że powstaniu raka trzustki sprzyja nadmierne spożywanie tłuszczów zwierzęcych i czerwonego mięsa przy stosunkowo niewielkich ilościach warzyw i kwasu foliowego. Ryzyko pojawienia się wielu nowotworów (w tym raka trzustki) obniża dieta bogata w błonnik i witaminy C – warto sięgać więc po owoce i warzywa, otręby oraz migdały.
Osoby chorujące na raka trzustki bardzo często mają również zaburzenia łaknienia, co może prowadzić do niedożywienia organizmu. Te zaś utrudnia lub całkowicie uniemożliwia prowadzenie właściwego leczenia! Dlatego też bardzo istotna jest ocena żywieniowa oraz ewentualne włączenie leczenia żywieniowego. W przypadku nowotworów trzustki często niezbędna jest również suplementacja enzymów trzustkowych ze względu na jej niedoczynność lub – w przypadku leczenia radykalnego – jej usunięcie.
Właściwe żywienie w chorobie nowotworowej spełnia bardzo ważną funkcję, ponieważ bez tego organizm nie jest w stanie skutecznie radzić sobie z wyniszczeniem. Dieta pacjenta onkologicznego powinna być właściwie zbilansowana, pokrywająca zapotrzebowanie na energię, białko, tłuszcze, węglowodany, witaminy, minerały. Powinna też realizować wszystkie zasady zdrowego odżywiania, być lekkostrawna, a równocześnie uwzględniać preferencje pacjenta. W ten sposób zapobiega się niedożywieniu, ale też zapewnia dobre samopoczucie chorego – a to jest nieocenione w walce z chorobą.
Pomimo przygotowywania posiłków zgodnie z zaleceniami, niekiedy potrzebna jest fortyfikacja diety, czyli zwiększenie jej wartości odżywczej. Aby tego dokonać można dodać do niej wysokoenergetyczne produkty pochodzenia naturalnego, jak np. śmietana, miód, mleko czy oleje roślinne. Można również wprowadzić do żywienia pacjenta dietę przemysłową.
Dieta przemysłowa to dodatkowe produkty tworzone z myślą o pacjentach onkologicznych i realizujące ich wyjątkowe potrzeby. Dieta przemysłowa może być jedynym źródłem pożywienia (dieta kompletna) lub dostarczać określone wartości, np. białko (dieta niekompletna). Przykładową dietą przemysłową jest Supportan Drink – napoje o stałym i niezmiennym składzie, będące źródłem odpowiednich ilości energii i składników odżywczych. Dużą zaletą tego rozwiązania jest niewielka objętość – nawet osoby cierpiące na brak łaknienia będą w stanie przyjąć taką ilość posiłku.
Supportan Drink zawiera kwasy omega -3, dzięki czemu wspiera skuteczność chemioterapii, jest też bogaty w białko, zapobiegające utracie masy mięśniowej. Ponadto napoje te nie zawierają (niekiedy groźnych dla chorych na raka trzustki) syropu glukozowego, glutenu i laktozy.
Zapisz się na newsletter Żywienie ma znaczenie i dowiaduj się o nowościach w naszym serwisie jako pierwszy.
Nie musisz wychodzić z domu, zamów nasze produkty z wygodną dostawą pod same drzwi.
Żywność specjalnego przeznaczenia należy stosować pod nadzorem lekarza.
