Na cukrzycę choruje około 3 milionów Polaków. Często osoby, u których zdiagnozowano to schorzenie, lekceważą zalecenia lekarza – unikają mierzenia cukru i nie dążą do zmiany nawyków żywieniowych, a nawet nie przyjmują leków. Okazuje się, że źle leczona cukrzyca może prowadzić do bardzo poważnych powikłań. Jednym z nich jest stopa cukrzycowa. Jakie są objawy tej choroby i jak można ją leczyć? Co powoduje, że osoby zmagające się z cukrzycą mają problemy ze stopami i jak skutecznie zapobiegać ranom cukrzycowym?
Stopa cukrzycowa, określana również jako zespół stopy cukrzycowej, to jedno z najpoważniejszych przewlekłych powikłań cukrzycy. Jest to choroba metaboliczna charakteryzująca się przewlekle podwyższonym poziomem cukru we krwi, co prowadzi do uszkodzeń w różnych częściach organizmu, w tym szczególnie w obrębie stopy. Dlaczego akurat tam? Dzieje się tak między innymi dlatego, że nerwy biegnące do stóp są jednymi z najdłuższych w organizmie. Podwyższony poziom cukru we krwi uszkadza je w pierwszej kolejności i w największym stopniu. To właśnie uszkodzenie nerwów, zwane polineuropatią cukrzycową, prowadzi do utraty czucia bólu, temperatury i dotyku, co jest kluczowym czynnikiem, przez który powstaje stopa cukrzycowa. Pacjent, nie czując drobnych urazów, otarć czy ucisku, naraża stopę na powstawanie ran, które w warunkach zaburzonego metabolizmu goją się bardzo trudno.
Warto zaznaczyć, że istnieją różne rodzaje stopy cukrzycowej, klasyfikowane w zależności od dominujących patologii. Może to być:
Występuje również forma mieszana (neuropatyczno-niedokrwienna, stopa cukrzycowa mieszana), łącząca oba te komponenty. Jest to najczęstszy typ zespołu stopy cukrzycowej. Niezależnie od typu, nieleczony lub źle kontrolowany zespół stopy cukrzycowej może prowadzić do bardzo poważnych konsekwencji, takich jak trudno gojące się owrzodzenia, głębokie infekcje tkanek i kości, deformacje stopy, a w najcięższych przypadkach nawet konieczność amputacji. Dlatego tak istotne jest wczesne rozpoznanie problemu i wdrożenie odpowiedniego leczenia oraz profilaktyki.
Diabetycy nie powinni mieć problemów z zauważeniem pierwszych objawów stopy cukrzycowej – u chorych pojawia się drętwienie i mrowienie kończyn wraz z osłabieniem czucia w stopie – szczególnie odczuwania temperatury i wibracji, a także spadkiem napięcia mięśni. Pogarsza się również stan naskórka – skóra staje się cienka, szorstka i pęka, a rany goją się bardzo długo lub wcale. Na podeszwie stopy pojawiają się nagniotki, odciski, modzele i pęknięcia. Często towarzyszą im groźne owrzodzenia. Deformacji ulegają również kości oraz paznokcie. Momentem krytycznym jest wystąpienie wrzodów w kolorze ciemnobrązowym, czarnym lub żółtym – jest to sygnał, że rozpoczęła się martwica tkanek.
W przebiegu zespołu stopy cukrzycowej wyróżnić można kilka etapów tego procesu. Kluczowe jest jednak zrozumienie, że nie u każdego pacjenta przebieg będzie identyczny, a wczesne interwencje mogą znacząco go zmodyfikować.
Typowy, choć uproszczony, schemat progresji zespołu stopy cukrzycowej zakłada:
Rany cukrzycowe, będące jednym z najbardziej charakterystycznych i niebezpiecznych objawów stopy cukrzycowej, mogą przybierać bardzo zróżnicowany wygląd w zależności od dominującej przyczyny (neuropatia, niedokrwienie lub obie), lokalizacji w obrębie stopy oraz różnym stopniu zaawansowania procesu chorobowego. Ich wygląd jest też ściśle powiązany z ogólnym stanem zdrowia pacjenta i stopniem wyrównania metabolicznego cukrzycy.
Wraz z postawieniem diagnozy stopy cukrzycowej lekarze klasyfikują schorzenie według różnych skal, na przykład klasyfikacji Wagnera, która jest 6-stopniowa.
Stopień I zostaje przyznany, gdy na stopie można zauważyć owrzodzenie powierzchniowe, które stopniowo się rozwija i prowadzi do stanu zapalnego skóry i tkanek podskórnych. Owrzodzenie to przerwanie ciągłości tkanek, które charakteryzuje się wałowatymi brzegami. Umiejscowione w różnym miejscu na stopie rany mogą łatwo ulec nadkażeniu bakteryjnemu. W takiej sytuacji owrzodzenie jest zaczerwienione, pojawia się ropna wydzielina i przykry zapach. Chory odczuwa bardzo silny ból, rośnie ryzyko amputacji. Stopę w takim stanie bezwzględnie należy poddać zabiegowi chirurgicznemu – najlepiej zastosować drenaż rany, by usunąć treść ropną.
W stopniu II mówimy o owrzodzeniu głębokim. Charakteryzuje się tym, że rana penetruje do tkanki podskórnej, może obejmować ścięgna lub torebki stawowe, ale jeszcze bez cech zapalenia kości ani tworzenia ropni.
Stopień III to głębokie owrzodzenie z ropniem, zapaleniem kości lub zakażeniem głębokich tkanek. Rana jest głęboka i powikłana infekcją. Może występować ropna wydzielina, zapalenie kości i szpiku (osteomyelitis) lub ropowica (rozległe zapalenie tkanki łącznej).
Kolejne stopnie są naturalnie jeszcze bardziej zaawansowane. W stopniu IV jest to ograniczona martwica, w stopniu V – rozległa martwica całej stopy.
Zobacz również: Owoce dla cukrzyka – co może jeść cukrzyk bez ograniczeń?
Zapobieganie zespołowi stopy cukrzycowej opiera się na wielokierunkowym działaniu, mającym na celu eliminację lub minimalizację przyczyn stopy cukrzycowej. Do najważniejszych zasad profilaktyki trzeba zaliczyć:
Leczenie stopy cukrzycowej jest procesem złożonym, wieloetapowym i wymagającym ścisłej współpracy pacjenta z interdyscyplinarnym zespołem specjalistów. Celem jest nie tylko zagojenie istniejących ran, ale także zapobieganie ich nawrotom oraz dalszemu postępowi choroby, dlatego elementy profilaktyki stopy cukrzycowej są nieodłączną częścią terapii na każdym jej etapie.
W przypadku diabetyków, którzy znajdują się w grupie wysokiego ryzyka rozwoju owrzodzeń – na przykład z powodu uszkodzenia nerwów obwodowych (neuropatii), deformacji stóp czy problemów z krążeniem – ale na stopach nie mają jeszcze otwartych ran, kluczowe jest intensywne działanie zapobiegawcze. W ich wypadku niezwykle pomocne będą regularne wizyty w profesjonalnym gabinecie podologicznym, gdzie specjalista oceni stan stóp, wykona niezbędne zabiegi pielęgnacyjne (np. usunie modzele, prawidłowo obetnie paznokcie) oraz dobierze odpowiednie zaopatrzenie ortopedyczne czy wkładki, minimalizujące ryzyko urazów. Istotne jest również utrzymanie prawidłowej masy ciała, co zmniejsza obciążenie stóp i poprawia ogólną kontrolę metaboliczną cukrzycy.
Pacjent z powikłaniami cukrzycy powinien znajdować się pod stałą opieką diabetologa, a także profesjonalnego podologa. W leczeniu cukrzycy najważniejsze jest utrzymanie odpowiedniego poziomu glukozy we krwi oraz prawidłowego ciśnienia tętniczego i stężenia cholesterolu. Diabetyk powinien również dbać o zdrowie swoich stóp, czyli nosić specjalistyczne obuwie i wkładki oraz skarpetki – bawełniane i bez szwów, co pozwoli ograniczyć praktykę nieprawidłowego sposobu stawiania stopy. Przed każdym założeniem butów trzeba sprawdzić, czy nie ma w nich kamyczków. Ze względu na obniżone czucie w stopie, chory nie poczuje żwirku, który może wbijać się w skórę w czasie chodzenia. Należy minimalizować ryzyko powstawania otarć i innych urazów mechanicznych, dlatego nie jest wskazane ciasne wiązanie sznurowadeł i zakładanie obuwia na gołe stopy. Pacjent, u którego nie występują jeszcze zaburzenia ukrwienia, powinien włączyć do codziennego planu dnia umiarkowany wysiłek fizyczny – po to, by poprawić krążenie oraz pracę trzustki.
Diabetycy powinni dbać o swoje stopy w domu – regularnie je oglądać i na bieżąco informować lekarza o wszelkich zmianach w obrębie podeszwy, grzbietu, czy palców. Bardzo istotne jest utrzymanie codziennej higieny. Stopy należy myć wyłącznie w wodzie, której maksymalna temperatura nie przekracza 37 stopni Celsjusza. Chorzy na stopę cukrzycową mają zaburzone czucie termiczne, dlatego jeśli nie będą sprawdzali, jak ciepła jest woda, mogą się poparzyć. Pielęgnacja stóp powinna być delikatna i skoncentrowana na osuszaniu i natłuszczaniu miejsc, w których występują zrogowacenia. W przypadku cukrzycy szczególnie ważne jest również zadbanie o odpowiednią dietę.
Zobacz również: Dieta dla cukrzyka – leczenie żywieniowe i jadłospis
Diabetolodzy w leczeniu pacjentów dążą do wyrównania poziomu glukozy we krwi i utrzymaniu jej na stałym, optymalnym poziomie. Dla wielu osób, u których dopiero zdiagnozowano cukrzycę, zmiana nawyków żywieniowych może stanowić bardzo duże wyzwanie, dlatego osobom, którym trudno jest stosować się do nowych zasad żywienia, z pomocą przychodzi Fresubin – dietetyczne środki spożywcze specjalnego przeznaczenia medycznego. Ich regularne spożywanie warto skonsultować z lekarzem. Dla diabetyków przeznaczony jest Diben Drink – napój o wysokiej zawartości białka oraz jednonasyconych kwasów tłuszczowych. Stworzono go w oparciu o składniki o niskim indeksie glikemicznym. Bogaty w witaminy i składniki mineralne Diben Drink o smaku owoców leśnych może być podstawą lub uzupełnieniem zróżnicowanej diety. Warto stosować również Protein Energy Drink z dużą zawartością białka, który pomoże pokryć zapotrzebowanie kaloryczne każdego pacjenta. Jego zaletą jest niska zawartość węglowodanów, obecność witamin i minerałów oraz czekoladowy smak.
Stopa cukrzycowa to bardzo poważne powikłanie cukrzycy, z którym zmaga się wielu pacjentów. Diabetycy powinni zadbać o pielęgnację swoich stóp, a przede wszystkim stosować odpowiednią dietę, która będzie skoncentrowana na obniżeniu poziomu glukozy we krwi. Pomocne mogą okazać się produkty Diben, diety specalistyczne dla odób z cukrzycą lub Fresubin, które pomagają ułożyć efektywną dietę bogatą w witaminy i składniki odżywcze. Nad ich stosowaniem powinny zastanowić się szczególnie te osoby, które potrzebują czasu na to, by oswoić się z nowym systemem żywienia.
Bibliografia:
Serwis zywieniemaznaczenie.pl ma z założenia charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny. Zamieszczone tu materiały w żadnej mierze nie zastępują profesjonalnej porady medycznej. Przed zastosowaniem się do treści medycznych znajdujących się w serwisie należy skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.
Zapisz się na newsletter Żywienie ma znaczenie i dowiaduj się o nowościach w naszym serwisie jako pierwszy.
Nie musisz wychodzić z domu, zamów nasze produkty z wygodną dostawą pod same drzwi.
Żywność specjalnego przeznaczenia należy stosować pod nadzorem lekarza.
