Tiamina, inaczej nazywana witaminą B1, jest pierwszą odkrytą witaminą z grupy rozpuszczalnych w wodzie. Do jej odkrycia przyczynił się polski biochemik Kazimierz Funk, który w 1911 roku pracował nad przyczynami często występującej u marynarzy z tamtego okresu, choroby beriberi. Witamina B1 bierze udział w wielu szlakach metabolicznych, w tym jest konieczna w procesie spalania glukozy i na tej drodze pozyskiwania energii. Sama tiamina jest postrzegana jako forma transportowa witaminy, a główną aktywność prezentuje dopiero po przekształceniu w formy pochodne – fosforany tiaminy. Co ciekawe, każdy organizm wykorzystuje tiaminę, ale zdolne do jej produkcji są tylko rośliny, grzyby i bakterie. Oznacza to, że by zapewnić jej odpowiedni poziom, człowiek musi przyjmować ją wraz z dietą. Co w przypadku, gdy w diecie znajdzie się jej zbyt mało?
Współcześnie prowadzona przez większość społeczeństwa dieta rzadko powoduje niedobór witaminy B1. Są jednak przypadki, w których dochodzi do ograniczenia wchłaniania tej witaminy w jelicie cienkim na skutek nadużywania alkoholu bądź niektórych chorób, albo niedobory wynikające z przyjmowanych leków jak na przykład diuretyki, stosowane najczęściej u osób starszych, które dodatkowo nie dojadają. Objawy niedoboru każdej z witamin, w tym tiaminy, są zależne od jego stopnia. Niewielki niedobór witaminy B1 może na początku manifestować się objawami neurologicznymi. Osoba z występującym niedoborem będzie więc osłabiona i senna oraz będzie narzekać na kłopoty z koncentracją i zapamiętywaniem. Gdy niedobory będą już większe, dochodzi do zaburzeń neuroprzekaźnictwa, które mogą być przyczyną rozwoju depresji. Innymi skutkami niedoboru tiaminy mogą być objawy kardiologiczne, które spowodują, że pacjent może być błędnie diagnozowany w kierunku pierwotnej niewydolności serca. Dochodzi bowiem do powstawania obrzęków obwodowych, wynikających głównie z nieprawidłowej pracy prawej komory serca. Serce ulega wtedy kompensacyjnemu powiększeniu celem zrównoważenia jego niewydolności, a jego rytm jest przyspieszony. Wspomniane wcześniej objawy neurologiczne mogą ulegać nasileniu przez towarzyszące niedoborowi tiaminy problemy z funkcjonowaniem układu pokarmowego. U takich chorych bardzo często dochodzi do nudności, wymiotów i utraty łaknienia, które składają się na ogólne osłabienie.
W sytuacji dużej awitaminozy, o której mówić można właściwie jedynie w przypadku osób nadużywających alkoholu, może dojść do silnego zaburzenia pracy neuronów i mięśni w postaci choroby beriberi. W chorobie tej uszkodzeniu ulegają nerwy obwodowe, co może być przyczyną polineuropatii, a nawet porażeń. Zaburzone zostaje czucie, co często prowadzi do skaleczeń i powstawania ran, których pacjent może nie być świadomy. Dodatkowo występują objawy ze strony układu sercowo-naczyniowego takie jak niewydolność serca i duże niedociśnienie, mogące spowodować zgon. Zazwyczaj następstwem choroby beriberi jest zespół Korsakowa, manifestujący się zaburzeniami psychiatrycznymi.
Przy odpowiednio prowadzonej diecie nie ma możliwości wystąpienia niedoborów tiaminy, dlatego jej suplementacja niezwykle rzadko jest konieczna. Należy jednak pamiętać, że niedobory mogą wystąpić u osób, u których występują problemy z żywieniem drogą naturalną. Mówiąc o tym gdzie występuje witamina B1, można wymienić właściwie każdy produkt spożywczy niepoddany obróbce. Jednak największe jej ilości znaleźć można tam, gdzie witamina ta pełni swoją funkcję – w narządach, w których występują nasilone procesy metaboliczne. Dlatego bogata w tę witaminę będzie na przykład zwierzęca wątroba, w której dochodzi do przemiany cukrów, a także nerki. Bardzo obfitym źródłem witaminy B1 są również produkty zbożowe. Warto jednak pamiętać, że nie bez powodu Kazimierz Funk badał otręby, czyli zewnętrzną warstwę ziaren – to w nich znajduje się najwięcej witamin. Dlatego wszelkie procesy obróbki, w tym te prowadzące do powstania białego ryżu sprawiają, że tiamina jest w nich praktycznie nieobecna. Warto więc spożywać produkty pełnoziarniste, bogatsze nie tylko w tiaminę, ale również w błonnik czy cenne makro- i mikroelementy. Oprócz wymienionych, duże dawki witaminy B1 występują w rybach, pestkach słonecznika czy soczewicy. a także – ze względu na możliwość syntezy witaminy przez rośliny – również w owocach i warzywach.
Przy spożyciu tiaminy wraz z dietą, przedawkowanie witaminy B1 jest niemożliwe, ze względu na fizjologiczne zahamowanie jej wchłaniania. Odkryto, że gdy jej dawka przekracza 5 mg, nie dochodzi do jej dalszego przenikania z jelita cienkiego do krwiobiegu. Jeśli jednak bariera jelito-krwiobieg zostanie ominięta na skutek przyjmowania tiaminy domięśniowo, może to nawet doprowadzić do wstrząsu tiaminowego zakończonego śmiercią. Są to jednak rzadkie sytuacje, a w przypadku przedawkowania objawy często przypominają te obecne w hipowitaminozie – osłabienie, nudności, obrzęki kończyn górnych i dolnych czy zmęczenie.
Z uwagi na obecny w jelicie cienkim naturalny mechanizm obronny odpowiedzialny za kontrolę wchłaniania tiaminy, nie trzeba obawiać się jej przedawkowania. Suplementacja tiaminą wykorzystywana jest jedynie w przypadku osób z widocznymi niedoborami, u których leczenie dietą okazało się nieskuteczne lub u osób prezentujących głęboką awitaminozę stanowiącą bezpośrednie zagrożenie ich życia. Wykorzystywana jest więc w leczeniu choroby beriberi czy encefalopatii Wernickiego, chociaż podawana może być również prewencyjnie w stanach zwiększonego zapotrzebowania na witaminę B1, takich jak alkoholizm czy nadczynność tarczycy. Podawanie witaminy B1 stosowane jest również w przypadku niektórych chorób genetycznych z występującymi niedoborami enzymatycznymi, na przykład w chorobie syropu klonowego.
Syntetyczna tiamina może być podawana w formie zastrzyków domięśniowych lub doustnie, a substancją odpowiedzialną za działanie leku jest najczęściej chlorowodorek tiaminy. Przy stosowaniu doustnym dobowe dawkowanie witaminy B1 mieści się w przedziale 3-150 mg dla osób dorosłych. Przy formie domięśniowej, rekomendowaną dawkę dla dzieci stanowi 10-40 mg, u dorosłych natomiast 20-1000 mg. Wybór odpowiedniej dawki uzależniony jest od stopnia hipowitaminozy chorego.
Tiamina jest substancją konieczną do prawidłowego funkcjonowania wszystkich narządów ludzkiego organizmu. Jest nierozerwalną składową licznych szlaków metabolicznych, z których najważniejszy stanowi przemiana cukrów, które to umożliwiają komórce uzyskanie energii na drodze oksydacji. Odpowiadając na pytanie w czym jest witamina B1 można skupić się na niemal wszystkich produktach roślinnych i zwierzęcych, a przy ich spożyciu nie trzeba martwić się o negatywne skutki nadmiaru tiaminy. Dieta bogata w nieprzetworzone produkty gwarantuje utrzymanie witaminy na odpowiednim poziomie.
Zapisz się na newsletter Żywienie ma znaczenie i dowiaduj się o nowościach w naszym serwisie jako pierwszy.
Nie musisz wychodzić z domu, zamów nasze produkty z wygodną dostawą pod same drzwi.
Żywność specjalnego przeznaczenia należy stosować pod nadzorem lekarza.
