W Polsce co 8 minut diagnozuje się jeden przypadek udaru mózgu, a rocznie doznaje go około 90 tys. osób. Szybka reakcja i pomoc medyczna są szczególnie ważne, ponieważ wcześnie rozpoczęte leczenie i rehabilitacja mogą zmniejszyć skutki udaru i poprawić jakość życia. Przydarza się on także ludziom młodym i wywraca ich życie do góry nogami.
Udar mózgu to jedna z najczęstszych przyczyn przedwczesnej śmierci osób dorosłych. Polega on na zespole objawów klinicznych, związanych z nagłym zaburzeniem pracy mózgu, wynikającym z nieprawidłowości w działaniu układu krwionośnego. To stan, w którym mózg nie dostaje wystarczającej ilości tlenu i składników odżywczych. Prowadzi do uszkodzenia tkanki mózgowej i zaburzeń czynności ośrodkowego układu nerwowego. Dlaczego to tak bardzo niebezpieczne? Zagrożenie jest związane z obumarciem komórek mózgowych – są do uszkodzenia mózgu związane z niedowładami lub porażeniami kończyn, częściową lub całkowitą niepełnosprawnością, zaburzeniami mowy i języka (afazja), a w skrajnych przypadkach nawet śmiercią.
Udar niestety nierzadko wpływa także na zaburzenia pamięci i myślenia. Drastycznie niszczy funkcje poznawcze, prowadząc do problemów z pamięcią, skupieniem uwagi, myśleniem, a co za tym idzie również podejmowanie decyzji. Jeśli natomiast uszkodzi obszary mózgu odpowiedzialne za wzrok, może doprowadzić do różnych problemów z widzeniem. Objawami tego będą podwójne widzenie, brak widzenia na jedną stronę, czy zaburzenie widzenia głębokości. Do innych powikłań zaliczają się obrzęki mózgu, napady padaczkowe, zaburzenia czucia oraz problemy z układem moczowym i oddechowym.
Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje udaru mózgu: krwotoczny i niedokrwienny. Choć istnieją również mniej częste rodzaje. Udar krwotoczny, potocznie nazywany jest wylewem krwi do mózgu, stanowi około 10-20 proc. wszystkich udarów. Dochodzi do niego w wyniku pęknięcia naczynia krwionośnego w mózgu, co skutkuje tym, że krew wylewa się do tkanki mózgowej.
Wylana krew w przypadku udaru krwotocznego powoduje kilka szkodliwych efektów:
Udar krwotoczny jest mniej powszechny niż udar niedokrwienny (spowodowany zatkaniem naczynia krwionośnego), ale często wiąże się z poważniejszymi konsekwencjami i wyższą śmiertelnością.
Udar niedokrwienny funkcjonuje również pod potoczną nazwą jako zawał mózgu. To rodzaj udaru mózgu spowodowany nagłym zatrzymaniem lub znacznym ograniczeniem przepływu krwi do części mózgu. Niedostateczne ukrwienie pozbawia komórki mózgowe tlenu i glukozy, które są im niezbędne do prawidłowego funkcjonowania. W wyniku tego dochodzi do obumierania neuronów w niedokrwionej okolicy, co prowadzi do utraty funkcji kontrolowanych przez ten obszar mózgu.
Udar niedokrwienny jest znacznie częstszy niż udar krwotoczny i stanowi około 80-85 proc. wszystkich przypadków udarów mózgu.
Krwotok śródmózgowy to rodzaj udaru krwotocznego. W jego wyniku dochodzi do wylewu krwi bezpośrednio do tkanki mózgowej. Oznacza to, że pęknięte naczynie krwionośne znajduje się wewnątrz mózgu, a krew gromadzi się w jego strukturze, tworząc krwiak śródmózgowy. To stan poważny i często wiąże się z gorszym rokowaniem niż inne typy udarów, zwłaszcza jeśli jest rozległy lub zlokalizowany w kluczowych obszarach mózgu.
W przypadku udaru niezwykle ważna jest jak najszybsza reakcja i pomoc choremu. Przede wszystkim istotne jest, aby rozpoznać objawy i wezwać pomoc medyczną. Typowe dla udaru są wszelkie niedowłady czy paraliż. Często dotyczy on jednej strony ciała. Występują też zaburzenia mowy, osłabienie mięśni twarzy, zdolności rozpoznawania ludzi czy obiektów, problemy ze wzrokiem, utrata świadomości, omamy. Przyczyn wystąpienia objawów udaru może być bardzo wiele, często jednak pierwszym alarmującym sygnałem jest paraliż mięśni jednej strony twarzy, połączony z bełkotliwą mową. Ponieważ nie jesteśmy w stanie samodzielnie udzielić pomocy choremu, najlepszą rzeczą jaką możemy zrobić jest zadzwonienie po pogotowie. Ważne jest, aby pozostać z chorym nie tylko do momentu przybycia ratowników, ale także później – możemy pomóc ustalić lekarzowi przebieg udaru, podać objawy, zachowanie pacjenta, który może być nieprzytomny.
Objawy udaru krwotocznego, jak i objawy udaru niedokrwiennego są bardzo podobne. To dotyczy również objawów krwotoku śródmózgowego. Pojawiają się nagle i mogą być bardzo nasilone. Zależą od lokalizacji, ale mogą obejmować silny ból głowy, nudności, wymioty, zaburzenia świadomości. Oczywiście typowe są także wspomniane wcześniej problemy z mową, paraliż jednej strony ciała (twarzy, ręki, nogi), zaburzenia widzenia. Można powiedzieć, że są to najczęstsze objawy udaru.
Główne czynniki ryzyka udaru krwotocznego i ryzyka udaru niedokrwiennego są podobne do czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych i związane są m.in. z nadciśnieniem tętniczym, tętniakami mózgu, urazami głowy, a w niektórych przypadkach mogą również być spowodowane przyjmowanymi lekami. Co więcej, przyczyny udaru mózgu obejmują: palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, cukrzycę, choroby serca, wysoki poziom cholesterolu, zaburzenia rytmu serca, brak aktywności fizycznej, niezdrową dietę oraz przebyte wcześniej udary.
Migotanie przedsionków wpisuje się również w jeden z istotnych czynników ryzyka udaru mózgu. Mało tego, zwiększa ono ryzyko wystąpienia tego schorzenia nawet pięciokrotnie. Dzieje się tak za sprawą tego, że wówczas przedsionki serca nie kurczą się prawidłowo, co prowadzi do stagnacji krwi i tworzenia zakrzepów w sercu. Te zakrzepy mogą oderwać się, a w rezultacie wraz z krwią trafić do mózgu, powodując udar niedokrwienny.
Jednym z najważniejszych i najczęstszych czynników ryzyka udaru mózgu jest nadciśnienie tętnicze, dlatego też wymaga ono osobnego potraktowania. Dotyczy obu rodzajów udaru: krwotocznego i niedokrwiennego. W przypadku udaru krwotocznego jest jego główną przyczyną. Jak to się dzieje? Przewlekle podwyższone ciśnienie krwi wywiera stały nacisk na ściany naczyń krwionośnych w mózgu, osłabiając je z czasem. Te osłabione naczynia stają się bardziej podatne na pęknięcie.
Nadciśnienie tętnicze również znacząco przyczynia się do rozwoju udaru niedokrwiennego mózgu, choć mechanizm jest nieco inny. Polega to na przyspieszeniu miażdżycy – długotrwałe wysokie ciśnienie krwi powoduje odkładanie blaszek miażdżycowych w ścianach tętnic, w tym tętnic zaopatrujących mózg (tętnice szyjne, tętnice wewnątrzczaszkowe).
Zapewnienie dobrej opieki choremu po udarze mózgu, zwłaszcza w warunkach domowych, wymaga zaangażowania, wiedzy i cierpliwości ze strony opiekuna czy opiekunów. Celem opieki musi być wspieranie powrotu do zdrowia, minimalizowanie skutków udaru, zapobieganie powikłaniom i poprawa jakości życia pacjenta.
Na jakie powikłania narażone są osoby po udarze?
W ramach opieki podstawą jest również zdrowa dieta. Nie ma oczywiście jednej uniwersalnej diety dla wszystkich po udarze, ponieważ potrzeby żywieniowe zależą od indywidualnego stanu zdrowia, współistniejących chorób (np. cukrzycy, nadciśnienia, dysfagii) czy stopnia powrotu funkcji po tym schorzeniu. Warto się jednak kierować ogólnie przyjętymi wytycznymi.
W zależności od rozległości udaru, jego skutki mogą być różne. Powrót do zdrowia to często długa i wyboista droga. W zależności od rodzaju uszkodzeń, na czym innym będzie też polegała pomoc choremu w czasie rekonwalescencji. Jeśli doszło do paraliżu, ważne jest wykonywanie ćwiczeń, które po pierwsze mają na celu przywrócenie sprawności, ale również, co niezwykle istotne – niedoprowadzenie do zaniku mięśni. Ważna jest także profilaktyka przeciwodleżynowa. Ćwiczenia oddechowe, ruchowe można jak najbardziej wykonywać z chorym w domu, ale koniecznie po przeszkoleniu przez rehabilitanta.
W okresie rekonwalescencji należy uzbroić się w dużo cierpliwości – i musi to zrobić zarówno sam chory jak i jego rodzina. Udar może doprowadzić do bardzo poważnego uszkodzenia mózgu. Jeśli chorego należy karmić, to dobrze jest robić to, znajdując się po jego porażonej stronie – właśnie po to, by tę część ciała zaktywizować. Wszystkie przedmioty podręczne, po które chory może chcieć sięgnąć stawiamy właśnie po jego porażonej stronie. Wykonywać z nim można ćwiczenia polegające na chwytaniu przedmiotów. Nie wolno natomiast niczego forsować. Nawet jeśli postęp każdego dnia będzie niewielki, to i tak sukces. Jeśli doszło do paraliżu w obrębie szyi i głowy, ale chory jest w stanie jeść, przełykać można mu dać do ssania kostkę lodu. Lepiej nie eksperymentować z cukierkami – istnieje ryzyko zadławienia.
Istotne jest też odpowiednie ułożenie chorego w łóżku. Nie wolno dopuścić do tego, aby porażona strona bezwładnie opadała, poduszkami, łóżkiem ortopedycznym i różnego rodzaju stabilizatorami, wyrównać można pozycję chorego. Te same zasady obowiązują, gdy pacjent siedzi.
W całym okresie rekonwalescencji istotne jest również wykonywanie okresowych badań i kontrole u lekarza. Chory powinien być pod opieką neurologa, a także niejednokrotnie – psychologa. Należy pamiętać, że udar to traumatyczne przeżycie. Wielu pacjentów zmaga się lękami, każdy ból głowy, czy skurcz powoduje u nich obawy ponownego udaru.
Wiele osób po udarze ma też problemy z mową, niektórzy muszą od nowa uczyć się nazw przedmiotów, pisania. Dlatego trzeba też z chorym wykonywać ćwiczenia tego typu. Można posłużyć się nawet książeczkami obrazkowymi, jak w przypadku dzieci. Trzeba brać pod uwagę, że pacjent po udarze może być mocno zdezorientowany i ponowne zdobycie pewnych umiejętności może być dla niego bardzo trudne.
Jeszcze jednym aspektem, o którym warto pamiętać, jest kwestia odpowiedniej higieny. W wielu przypadkach, chory nie jest w stanie udać się do łazienki czy też nawet po prostu skontrolować pewnych odruchów i wtedy konieczny jest pampers. Ponieważ długotrwałe leżenie zwiększa ryzyko zapalenia płuc, chorego należy systematycznie oklepywać. Pomoże to w odkrztuszeniu zalegającej wydzieliny. Co więcej, to także odpowiednia profilaktyka, zabezpieczenie przed stanem bezpośredniego zagrożenia życia.
Jeśli decydujemy się na opiekę nad chorym w domu, warto jest zapewnić sobie pomoc. Wiele osób chce sobie radzić samodzielnie, jednak warto wziąć pod uwagę, że na przykład trudność może sprawić podniesienie pacjenta w celu umycia go. Wtedy przydatna może być pomoc wykwalifikowanej pielęgniarki, opiekuna. Jest sporo instytucji, które oferują tego typu usługi. Można wynająć pomoc na kilka godzin w ciągu dnia, ale i na całą dobę. Wtedy chory może mieć warunki jak w specjalnej placówce, ale równocześnie – komfort pozostawania we własnym domu. Co więcej, od osoby, która pomoże nam w opiece nad chorym możemy się bardzo wiele nauczyć. Podpowie nam ona jak radzić sobie w wielu trudnych sytuacjach, jak można ćwiczyć, a także jak rozmawiać z osobą po udarze, która jest zmęczona, przybita swoim stanem.
Udar mózgu dotyka corocznie wiele osób. Dlatego warto mieć świadomość problemu i wiedzieć jak ewentualnie go rozwiązać.
Serwis zywieniemaznaczenie.pl ma z założenia charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny. Zamieszczone tu materiały w żadnej mierze nie zastępują profesjonalnej porady medycznej. Przed zastosowaniem się do treści medycznych znajdujących się w serwisie należy skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.
Zapisz się na newsletter Żywienie ma znaczenie i dowiaduj się o nowościach w naszym serwisie jako pierwszy.
Nie musisz wychodzić z domu, zamów nasze produkty z wygodną dostawą pod same drzwi.
Żywność specjalnego przeznaczenia należy stosować pod nadzorem lekarza.
