Nieswoiste choroby zapalne jelit (NChZJ), do których zalicza się wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG) oraz chorobę Leśniowskiego-Crohna (Ch. L-C), to przewlekłe schorzenia przewodu pokarmowego. Mają one złożoną i wciąż nie do końca poznaną etiologię, która obejmuje udział czynników genetycznych, immunologicznych oraz zaburzenia mikrobioty jelit.
Rola czynników środowiskowych
Wyniki ostatnich badań wskazują na istotną rolę nieprawidłowej odpowiedzi flory bakteryjnej człowieka na działanie czynników środowiskowych, w tym diety tzw. „zachodniej”. Zachodni styl żywienia charakteryzuje się niskim spożyciem świeżych warzyw i owoców, pełnoziarnistych produktów oraz ryb i owoców morza. Obfituje jednocześnie w tłuszcze nasycone i cukry proste, które poprzez niekorzystny wpływ na mikrobiotę jelit, determinują ilość produkowanych metabolitów, w tym krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych.
Wytyczne dotyczące profilaktyki NChZJ
Zgodnie z wytycznymi European Society for Clinical Nutrition and Metabolism (ESPEN) oraz European Crohn’s and Colitis Organisation (ECCO), do modyfikowalnych czynników środowiskowych zapobiegających wystąpieniu NChZJ zaliczane są m.in. karmienie piersią, aktywność fizyczna, odpowiednia ilość snu, wysokie spożycie warzyw i owoców, dieta bogata w kwasy tłuszczowe omega-3 oraz prawidłowy poziom spożycia błonnika. Czynnikami sprzyjającymi wystąpieniu NChZJ są m.in. wysokie spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych, palenie papierosów oraz wysoka ekspozycja na stres.
Zalecenia dietetyczne dla pacjentów z NChZJ
O ile obecnie nie jesteśmy w stanie zmienić sposobu w jaki się urodziliśmy, stosowane leki często także są niemodyfikowalne, tak żywienie jest czymś modyfikowalnym i stosunkowo łatwo dostępnym do zmiany.
Obecnie, zgodnie z wytycznymi towarzystw naukowych, nie istnieje jedna dieta dla wszystkich pacjentów z NChZJ. Pacjenci poszukują ciągle nowych rozwiązań w zakresie diety, stosując różne alternatywy, w tym ubogie w błonnik i diety eliminacyjne, takie jak diety łatwostrawne, bezmleczne, bezglutenowe, low FODMAP i inne w celu złagodzenia objawów lub z obawy przed ich nawrotem.
Eliminacje prowadzone na własną rękę przez pacjentów mogą prowadzić do zaburzeń stanu odżywienia, wahań masy ciała, zaburzonej produkcji kwasów pochodzenia bakteryjnego i paradoksalnie nasilać stan zapalny jelit oraz zaostrzać objawy.
Wytyczne dotyczące zapotrzebowania na białko i energię
Wytyczne skupiają się obecnie na określeniu ogólnego zapotrzebowania na białko i energię. Wiemy jednocześnie, że odpowiednio dopasowana dieta do stanu klinicznego pacjenta, objawów oraz stosowanego leczenia może pomóc w utrzymaniu prawidłowej masy ciała oraz odpowiedniego stanu odżywienia.
Zgodnie z wytycznymi, dieta pacjentów z NChZJ w okresie zaostrzenia powinna dostarczać 1,2-1,5g białka/kg m.c./dobę oraz 25-35 kcal/kg m.c./dobę, więc być wysokobiałkowa i wysokoenergetyczna.
Wspomaganie leczenia przez prawidłowe żywienie
Jednym z poważnych powikłań NChZJ jest niedożywienie, które może nasilać komplikacje i wydłużyć proces leczenia. W sytuacji, w której pacjent nie jest w stanie spożywać minimum 60% swojego dziennego zapotrzebowania z dietą kuchenną, zalecane jest wprowadzenie żywności medycznej. Produktem wysokobiałkowym i wysokoenergetycznym jest np. Fresubin Protein Energy. U pacjentów z niższą masą ciała dobrym wsparciem diety kuchennej będzie także Fresubin Energy. W momencie wystąpienia biegunek u pacjenta bardzo często wprowadzana jest doraźnie dieta BRAT lub pacjent wybiera produkty zapierające typu: pieczone jabłko, suchary, biszkopty, biały ryż. Są to głównie produkty wysokowęglowodanowe, a więc nie będą dobrym źródłem białka dla pacjenta. W takim okresie warto zalecić pacjentowi dodatek białka w proszku do rozpuszczenia np. Fresubin protein powder.
NChZJ, a szczególnie Ch. L-C (głównie z lokalizacją w dwunastnicy i jelicie czczym) często powodują zaburzenia wchłaniania składników odżywczych, co również może prowadzić do pogorszenia stanu odżywienia. W sytuacji zaburzeń wchłaniania, wsparciem dla pacjenta będzie preparat Survimed OPD dostępny w wersji DRINK oraz Tube Feed.
W sytuacji kiedy żywienie drogą doustną jest niemożliwe lub niewystarczające, preparaty te posiadają swoje odpowiedniki w wersji dojelitowej. Łatwo można podać je pacjentowi poprzez zgłębnik nosowo-żołądkowy, nosowo-jelitowy lub gastro-/jejunostomię odżywczą, zapewniając tym samym kompletne i w pełni odżywcze posiłki, dostosowane do aktualnego zapotrzebowania i drogi żywienia pacjenta.
Narażenie na nadwagę i otyłość
Pacjenci z NChZJ są narażeni na szybki przyrost masy ciała spowodowany stosowaniem leków.W ostatnich latach obserwuje się wzrost nadwagi i otyłości u pacjentów z NChZJ. Szacuje się, że około 15–40% pacjentów z NChZJ jest otyłych. Uwagę zwraca jednak fakt, że istnienie otyłości nie oznacza, że te osoby są prawidłowo odżywione! Bardzo często wysoka masa ciała wskazuje tylko na nagromadzenie tkanki tłuszczowej, przy jednoczesnym deficycie istotnych składników odżywczych i niedożywieniu jakościowym. Dlatego pacjenci w tej grupie również potrzebują odpowiedniego wsparcia żywieniowego.
