Wątroba jest organem, w którym zachodzi wiele złożonych procesów metabolicznych, powiązanych z funkcjonowaniem innych narządów. Odgrywa rolę m. in. w:
Szacuje się, że jako narząd pełni około 500 funkcji w organizmie. Co za tym idzie, w sytuacji problemów z kondycją wątroby, ma to wpływ na stan całego organizmu człowieka.
Żywienie pacjentów z chorobami wątroby powinno uwzględniać przede wszystkim:
W większości przypadków pacjenci z chorobami wątroby tolerują pełną dietę zgodną z normami żywienia dla populacji polskiej i nie ma konieczności wprowadzania nadmiernych restrykcj
Marskość wątroby jest stanem powstałym na skutek uszkodzenia miąższu wątroby, powodującym zwyrodnienia lub martwicę hepatocytów, a więc prowadzi do zmian w funkcjonowaniu narządu i wielu konsekwencji metabolicznych.
U pacjentów z marskością wątroby występuje wysokie ryzyko niedożywienia, niedoboru białka i niedoboru pierwiastków śladowych. Częstość występowania niedożywienia może wynosić około 20 % u pacjentów z dobrze wyrównaną chorobą do ponad 60 % u pacjentów z zaawansowaną marskością wątroby.
Do przyczyn niedożywienia zaliczamy:
Ze względu na duże ryzyko żywieniowe, pacjenci z marskością powinni być regularnie oceniani pod kątem stanu odżywienia. Warto jednak zwrócić uwagę, że powikłanie w postaci wodobrzusza może przyczynić się do przyrostu masy ciała i maskować spadek beztłuszczowej masy ciała. Warto zwrócić na to uwagę podczas oceny stanu pacjenta i nie sugerować się jedynie wynikiem, jaki pokazuje waga.
W marskości wątroby bez wodobrzusza należy wykorzystać rzeczywistą masę ciała do obliczenia zapotrzebowania białkowo-kalorycznego. U chorych z wodobrzuszem powinna być stosowana idealna masa ciała w zależności od wzrostu ciała.
Pacjenci z marskością wątroby w warunkach zwiększonego wydatku energetycznego (tj. ostre powikłania, oporny na leczenie wodobrzusze) lub niedożywienia, powinni spożywać zwiększoną ilość energii.
Niestety, w przebiegu marskości wątroby często pojawia się szybkie uczucie pełności poposiłkowej, bóle w nadbrzuszu czy zaburzenia odczuwania smaku i apetytu.
Żywienie powinno opierać się o zasady zdrowego żywienia tak długo, jak jest to możliwe. U pacjentów z marskością wątroby interwencja żywieniowa (doustna, dojelitowa lub pozajelitowa) powinna być wdrożona zgodnie z aktualnymi wytycznymi dla pacjentów bez marskości.
Pacjenci niedożywieni z wyrównaną marskością wątroby powinni przyjmować 1,2 g białka/ kg m.c./dobę. Aby uzupełnić niedożywionych i/lub w przypadku sarkopenicznych pacjentów z marskością wątroby, należy spożyć ilość 1,5 g/kg m.c./dobę
Spożycie białka nie powinno być drastycznie ograniczone u pacjentów z marskością wątroby ze współwystępującą encefalopatią, ponieważ mogłoby to przyczynić się do nasilenia katabolizmu.
Dieta doustna pacjentów z marskością wątroby z niedożywieniem i spadkiem beztłuszczowej masy ciała powinna zapewniać 30–35 kcal/kg m.c./dobę (według ESPEN) i 42-45 kcal/kg m.c./dobę według PTG-E. W obu przypadkach jest to wartość wyższa niż dedykowana populacji zdrowej.
Przerwy pomiędzy posiłkami powinny być krótkie, spożywając od trzech do pięciu posiłków dziennie, a dodatkowo zalecana jest późna, wieczorna przekąska wysokowęglowodanowa.
Białko zwierzęce powinno stanowić 50-75% ogólnej puli białka. Nie ma obecnie odgórnych wskazań do restrykcji białkowych, ponieważ dieta wysokobiałkowa zmniejsza ryzyko katabolizmu.
Ilość tłuszczu powinna wynosić ok. 1,0 g/kg m.c./dobę (przy cholestazie i żółtaczce 0,6–0,8 g/kg m.c./dobę).
U pacjentów z przewlekłymi chorobami wątroby często występuje podwyższony poziom glikemii, stąd też preferowane są źródła węglowodanów złożonych. Nie ma konieczności redukcji ilości błonnika względem populacji zdrowej. Jednak ze względu na ryzyko wzdęć, warto równomiernie rozłożyć błonnik na posiłki
Brak apetytu i pełność poposiłkowa mogą spowodować zmniejszenie porcji spożywanych przez chorego, co przełoży się na całkowitą podaż białka i energii. W sytuacji kiedy klasyczna dieta pacjenta pokrywa mniej niż 60% dziennego zapotrzebowania (które w marskości jest zwiększone niż u osoby zdrowej), warto włączyć do diety ONS wysokobiałkowe, wysokonergetyczne np. Fresubin Protein Energy, który w objętości zaledwie 200 ml dostarczy aż 300 kcal i 20g białka. W przypadku braku tolerancji zalecanej podaży białka i konieczności wprowadzenia restrykcji, warto sięgnąć po Fresubin Hepa, który zawiera aż 260 kcal w 200 ml i 8g białka, co więcej – w składzie występują polecane BCAA. Dodatkowo, preparat zawiera średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe (medium chain triglycerides MCT) zalecane w przypadku wystąpienia biegunki tłuszczowej. Kiedy żywienie drogą doustną jest niewystarczające lub zupełnie niemożliwe, zalecane jest żywienie poprzez zgłębnik nosowo-żołądkowy. Warto zauważyć, że zgodnie z wytycznymi ESPEN – żylaki przełyku, często występujące w marskości, nie są jednoznacznym przeciwwskazaniem do założenia zgłębnika.
W przypadku żywienia dojelitowego, dobrze sprawdzi się Fresubin HP ENERGY (37,5g białka i 750 kcal / 500ml) lub dojelitowy Fresubin HEPA (20g białka i 650 kcal/500 ml) również zawierający MCT i BCAA.
U pacjentów z rozpoznaną marskością zalecana jest pełna absystnencja alkoholowa do końca życia.
Wątroba jest miejscem metabolizmu białek. W grupie pacjentów, u których występuje nietolerancja podaży białka na poziomie 1,0g/ kg m.c./dobę, należy ograniczyć tę ilość do 0,5g/ kg m.c./dobę i uzupełnione doustną suplementacją BCAA na poziomie 0,25g/ kg m.c./ dobę. Podawanie BCAA poprawia czynność wątroby, zmniejsza ryzyko encefalopatii oraz poprawia kondycję umysłową pacjentów.
W przypadku powikłania marskości wątroby, jaką jest wodobrzusze, należy ograniczyć dzienną podaż soli do 2g/ dobę. Niestety, ograniczenie soli może wpłynąć na odczuwanie smaku potraw. Nie ma konieczności ograniczania płynów u wszystkich pacjentów z wodobrzuszem, jedynie w sytuacji wystąpienia hiponatremii z przewodnienia.
Złożoność procesów metabolicznych zachodzących w wątrobie i ogólnoustrojowe konsekwencje jej chorób, w tym te żywieniowe, wskazują na konieczność konsultacji dietetycznych u wszystkich pacjentów z rozpoznaną marskością.
Autor:
dietetyk kliniczny, specjalista leczenia żywieniowego i psycholog Agnieszka Dąbek
Zapisz się na newsletter Żywienie ma znaczenie i dowiaduj się o nowościach w naszym serwisie jako pierwszy.
Nie musisz wychodzić z domu, zamów nasze produkty z wygodną dostawą pod same drzwi.
Żywność specjalnego przeznaczenia należy stosować pod nadzorem lekarza.
