Ostre zapalenie trzustki (OZT) jest to ostry stan zapalny gruczołu związany z przedwczesną aktywacją proenzymów trzustkowych i uszkodzeniem – w różnym stopniu – sąsiadujących tkanek i niekiedy też odległych narządów.
Przewlekłe zapalenie trzustki (PTZ) jest patologicznym zespołem włókniejąco-zapalnym trzustki u osób z genetycznymi, środowiskowymi i/lub innymi czynnikami ryzyka, u których dochodzi do rozwoju przewlekłej nieprawidłowej odpowiedzi na uszkodzenie miąższu trzustki [1].
Informacje na temat żywienia w ostrym i przewlekłym zapaleniu trzustki są jednymi z tych, które bardzo często powielają nieaktualne już zalecenia. Wytyczne te opierają się we wcześniej fazie na utrzymywanie pacjenta na głodówce nawet kilka dni, a następnie na wykluczeniach dużych grup żywnościowych. W związku z tym pacjenci nadmiernie ograniczają swoją dietę obawiając się skutków ubocznych co niestety sprzyja rozwojowi niedoborów pokarmowych, a także niedożywienia.
Zaleca się wczesne żywienie dojelitowe, jest ono preferowane w ostrym zapaleniu trzustki, gdyż jest związane z mniejszą liczbą powikłań zakaźnych w porównaniu z żywieniem pozajelitowym.
Żywienie dojelitowe powinno być rozpoczęte w ciągu 24-48 godzin od przyjęcia do szpitala, o ile pacjent jest hemodynamicznie stabilny.
W ostrym zapaleniu trzustki, jeśli stan pacjenta jest stabilny i nie występują objawy można rozpocząć od diety doustnej.
Pacjentom z łagodnym przebiegiem ostrego zapalenia trzustki można zaoferować doustne żywienie tak szybko, jak tylko jest to klinicznie tolerowane. Nie jest konieczne czekanie na normalizację poziomów enzymów trzustkowych (np. lipazy).
Badania wykazały, że wczesne żywienie doustne jest bezpieczne i dobrze tolerowane, a także może skrócić czas hospitalizacji w porównaniu do konwencjonalnego podejścia z odroczeniem żywienia doustnego do momentu ustąpienia objawów i normalizacji enzymów.
Zaleca się rozpoczęcie od diety niskotłuszczowej, półpłynnej lub miękkiej, aby zmniejszyć stymulację trzustki. W miarę poprawy stanu pacjenta i tolerancji żywienia doustnego, dieta może być stopniowo rozszerzana o bardziej stałe pokarmy.
Należy zaznaczyć, iż dieta ta powinna być smaczna i zachęcać do jej spożycia zarówno aromatem, jak i wyglądem. Nierzadko w szpitalach pacjentom serwuje się kleiki, papki o nieprzyjemnym zapachu i pozbawione smaku, których chorzy nie jedzą co wydłuża ich przebywanie na czczo.
Wprowadzenie miękkiej diety doustnej bezpośrednio po stabilizacji stanu pacjenta jest zazwyczaj korzystne w zakresie spożycia kalorii i jest równie dobrze tolerowane jak diety płynne.
Zaleca się unikanie diety o wysokiej zawartości błonnika podczas ostrego zapalenia trzustki, ponieważ może to zwiększyć objętości stolca i nasilić objawy. Błonnik może również interferować z działaniem suplementów enzymatycznych.
Pacjentów należy monitorować pod kątem tolerancji diety oraz ewentualnych objawów nietolerancji pokarmowej, takich jak ból brzucha, nudności czy wymioty.
W przypadku wystąpienia objawów nietolerancji, dieta może być dostosowana lub pacjent może być tymczasowo wprowadzone żywienie dojelitowe lub pozajelitowe.
Należy preferować żywienie dojelitowe przez sondę nosowo-żołądkową lub nosowo-jelitową.
Żywienie pozajelitowe należy stosować tylko wtedy, gdy żywienie dojelitowe nie jest możliwe lub jest przeciwwskazane.
Zaleca się stosowanie diety o niskiej zawartości tłuszczu, a w niektórych przypadkach diet półelementarnych lub elementarnych, aby zmniejszyć stymulację enzymów trzustkowych.
Po ustabilizowaniu się stanu pacjenta można rozpocząć powolne wprowadzanie pokarmów doustnych, zaczynając od diety płynnej, a następnie stopniowo wprowadzając pokarmy stałe.
Ważne, aby pamiętać, iż dieta płynna jest niedoborowa i należy możliwie jak najszybciej ją rozszerzać.
Dieta powinna być dobrze tolerowana i nie powodować bólu brzucha czy innych objawów.
Pacjenci z przewlekłym zapaleniem trzustki są narażeni na niedożywienie z powodu bólu brzucha i zaburzeń wchłaniania.
Zaleca się regularne monitorowanie stanu odżywienia oraz wskaźników antropometrycznych i biochemicznych.
Pacjentom z niewydolnością zewnątrz wydzielniczą trzustki należy podawać enzymy trzustkowe w celu poprawy trawienia i wchłaniania pokarmów.
Suplementacja powinna być dostosowana do ilości spożywanego tłuszczu oraz do objawów klinicznych pacjenta.
Zaleca się dietę wysokobiałkową (1,2-1,5 g/kg masy ciała/dzień) oraz wysokowęglowodanową, aby zapewnić odpowiednią ilość kalorii.
Należy unikać nadmiaru tłuszczów, zwłaszcza w okresach zaostrzeń choroby. ESPEN zaleca podaż tłuszczu poniżej 30% ogółu energii. Ilość ta nie odbiega znacznie od zaleceń dla ogółu populacji zdrowej. Ważnym aspektem jest jakość tłuszczu oraz fakt, czy został przetworzony.
W przypadku przewlekłego zapalenia trzustki, błonnik jest zalecany z umiarem. Ważne jest jednak monitorowanie ilości spożywanego błonnika, ponieważ nadmiar może utrudniać wchłanianie tłuszczów, co jest problematyczne u pacjentów z niewydolnością zewnątrzwydzielniczą trzustki.
ESPEN zwraca uwagę na zawartość błonnika w diecie jednak nie podaje konkretnych rekomendacji ilości błonnika spożywanego na dobę. Nie podaje także źródeł błonnika, a także żadne wytyczne nie zakazują spożywania owoców drobno pestkowych czy naturalnych ziaren.
Obecnie rzesze chorych na choroby trzustki wyklucza całe grupy produktów spożywczych w tym owoce i orzechy powodując, iż ich codzienna dieta uboga jest w składniki odżywcze.
Ze względu na ryzyko niedoborów witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K) oraz innych mikroelementów, pacjenci powinni otrzymywać odpowiednie suplementy.
Abstynencja od alkoholu i zaprzestanie palenia są kluczowe w zarządzaniu przewlekłym zapaleniem trzustki, ponieważ oba te czynniki mogą zaostrzać przebieg choroby [2].
Palenie jest niezależnym czynnikiem ryzyka, który może zwiększyć ciężkość zapalenia trzustki. Ryzyko ostrego zapalenia trzustki było ponad dwukrotnie wyższe u palaczy z historią palenia ≥20 paczkolat w porównaniu do osób niepalących [3].
Pacjenci, którzy przeszli ciężkie zapalenie trzustki, jak i ci którzy chorują na przewlekłe zapalenie trzustki narażeni są na rozwój niedożywienia, które jest związane z utrudnionym wchłanianiem składników odżywczych, zwiększonym katabolizmem, oraz innymi czynnikami metabolicznymi.
U tych pacjentów należy zastosować doustną żywność specjalnego przeznaczenia medycznego, o kompletnym składzie co wynika z omówionych zaleceń.
Rozwój cukrzycy po OZT jest powiązany z uszkodzeniem komórek beta trzustki odpowiedzialnych za produkcję insuliny, co może prowadzić do zaburzeń gospodarki węglowodanowej. Ryzyko to jest większe w przypadku cięższych form OZT.
W takiej sytuacji dieta powinna uwzględniać zarówno konieczność ograniczenia cukrów prostych, jak i wytyczne po OZT czy dla PZT.
Nierzadko pacjenci chorujący na cukrzycę oraz choroby trzustki zgłaszają, iż otrzymali zalecenia, które się wykluczają i nie wiedzą jak pogodzić obie diety.
W takiej sytuacji najlepszym rozwiązaniem jest indywidualna konsultacja dietetyczna z dietetykiem mającym doświadczenie w pracy z pacjentami z wielochorobowością.
Autor: Dietetyk kliniczny mgr Natalia Mogiłko
Źródła:
[1] Szczeklik, A., Gajewski, P., (red.). Interna Szczeklika 2021. Podręcznik chorób wewnętrznych. Medycyna Praktyczna, Kraków, 2021.
[2] Arvanitakis et. al., (2020). ESPEN guideline on clinical nutrition in acute and chronic pancreatitis. Clinical Nutrition, 39(3), 612-631. https://doi.org/10.1016/j.clnu.2020.01.004
[3] Li, R., Tang, W., Yan, S., Yu, X., Hu, L. (2024). A dose–response correlation between smoking and severity of acute pancreatitis: A propensity score-matched study. Frontiers in Medicine, 11, 1397111. https://doi.org/10.3389/fmed.2024.1397111
[4] Crockett, S. D. et. al., (2018). American Gastroenterological Association Institute Guideline on Initial Management of Acute Pancreatitis. Gastroenterology, 154(4), 1096-1101. https://doi.org/10.1053/j.gastro.2018.01.032
Zapisz się na newsletter Żywienie ma znaczenie i dowiaduj się o nowościach w naszym serwisie jako pierwszy.
Nie musisz wychodzić z domu, zamów nasze produkty z wygodną dostawą pod same drzwi.
Żywność specjalnego przeznaczenia należy stosować pod nadzorem lekarza.
