Nowotwory narządów głowy i szyi stanowią istotny problem kliniczny i społeczny nie tylko na świecie, ale także w Polsce. Termin „nowotwory obszaru głowy i szyi” dotyczy grupy nowotworów pierwotnie wywodzących się z następujących narządów: jamy ustnej, wargi, gardła, zatoki oboczne nosa, jamy nosa, gruczoły ślinowe, ucho. Głównymi metodami radykalnego leczenia osób z rozpoznanym rakiem narządów głowy i szyi są leczenie chirurgiczne oraz radioterapia (również radio-chemioterapia).
Zarówno rozwój choroby jak i zastosowane metody leczenia mają ogromny wpływ na funkcjonowanie chorych. Zaburzenia stanu odżywienia i sposobu żywienia często poprzedzają rozpoznanie choroby, a także towarzyszą pacjentom w trakcie leczenia. Pacjenci po zabiegach operacyjnych w obszarze narządów głowy i szyi mogą doświadczać m.in. problemów z gryzieniem kęsów pokarmowych, trudności w utworzeniu kęsów pokarmowych, problemów z połykaniem kęsów pokarmowych oraz problemów z odczuwaniem smaku i zapachu. W trakcie radykalnej radioterapii, w zależności od nasilenia odczynu popromiennego, pacjenci doświadczają zaburzeń związanych z funkcją połykania pokarmów: dysfagii, odynofagii, afagii, a także utraty apetytu. Opisane wyżej problemy przekładają się na utratę masy ciała i ryzyko rozwoju niedożywienia. Niedożywienie związane jest ze słabszą odpowiedzią na zastosowane leczenie, zwiększa ryzyko przerwania leczenia przeciwnowotworowego lub wymusza zmniejszenie dawki chemioterapii lub radioterapii lub wręcz dyskwalifikuje pacjenta z danej metody leczenia.
Pacjenci z nowotworem głowy i szyi wymagają regularnej opieki dietetycznej, stosowania preparatów typu FSMP (ang. FSMP – food for special medical purposes) oraz bardzo często włączenia żywienia dojelitowego przez sztuczny dostęp (PEG- przezskórna endoskopowa gastrostomia lub zgłębnik). Ma to znaczący wpływ na poprawę wyników leczenia jak i na jakość życia pacjenta.
W momencie rozpoczęcia radykalnej radioterapii oprócz szczegółowych zaleceń dietetycznych pacjenci otrzymują zalecenie dotyczące wdrożenia właściwej suplementacji. Wszystkim pacjentom zaleca się przyjmowanie kompletnego, wysokoenergetycznego i wysokobiałkowego preparatu typu FSMP. W praktyce stosowane są również preparaty z dodatkiem kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3.
FSMP to produkty o standardowym lub specjalnym składzie przeznaczone do dietetycznego odżywiania pacjentów. Zastosowanie FSMP wskazane jest
u pacjentów niedożywionych lub zagrożonych niedożywieniem. FSMP mają szereg zalet: są skoncentrowanym źródłem energii, objętość produktu wynosi zazwyczaj 200 ml, co znacznie ułatwia przyjęcie preparatu pacjentowi z jadłowstrętem, uczuciem wczesnej sytości czy dysfagią. Skład preparatu można w bardzo precyzyjny sposób dostosować do stanu klinicznego pacjenta. Preparaty są wygodne w stosowaniu, od razu gotowe do spożycia. W praktyce klinicznej niezwykle istotne jest przekazanie pacjentowi w jakim celu i w jaki sposób powinien przyjmować preparaty FSMP. Preparaty należy pić powoli (ok. 30-60 min), w małych porcjach. FSMP można mieszać z żywnością, rozcieńczać płynami lub przyjmować bezpośrednio. Właściwe przyjmowanie FSMP zmniejsza ryzyko pojawienia się niepożądanych skutków ubocznych.
U pacjentów z nowotworem głowy i szyi, u których lekarz lub dietetyk obserwuje rozwój dysfagii i spadek możliwości realizacji dobowego zapotrzebowania białkowo-energetycznego poniżej 60% wprowadzane jest żywienie dojelitowe przez dostęp sztuczny. Część pacjentów przed rozpoczęciem radioterapii ma wytworzony PEG. W sytuacji braku tego dostępu zakładana jest sonda nosowo-żołądkowa. Żywienie eneteralne jest kontynuowane do momentu aż pacjent będzie mógł skutecznie odżywiać się drogą doustną, co może trwać nawet do kilku miesięcy po zakończonym leczeniu onkologicznym.
Tak jak w przypadku FSMP istnieje szeroki wybór przemysłowych diet dojelitowych. Dietę należy dobrać indywidualnie, tak by jej energetyczność i zawartość makro- i mikroskładników była dostosowana do zapotrzebowania i aktualnego stanu klinicznego pacjenta. W żywieniu dojelitowym w większości sytuacji korzystamy z diet wysokobiałkowych lub wysokoenergetycznych, tak by dostarczyć pacjentowi ok. 30 kcal/kg masy ciała. Żywienie dojelitowe może być podawane w bolusach (zazwyczaj 100-300 ml) przy użyciu strzykawki lub we wlewie ciągłym przy użyciu pompy enteralnej.
Należy podkreślić,
że w żywieniu dojelitowym przez sztuczny dostęp nie zaleca się stosowania płynnej diety kuchennej z powodu trudności oceny jej ksloryczności oraz w związku z ryzykiem zakażenia bakteryjnego.
W żywieniu dojelitowych u pacjentów z nowotworem głowy i szyi najczęściej korzystamy z diet wysokoenergetycznych, wysokobiałkowych, a także immunomodulujących z dodatkiem kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3.
Multidyscyplinarne podejście do opieki nad pacjentem, w tym wsparcie żywieniowe
i zapewnienie skutecznej drogi odżywiania, jest niezbędnym elementem leczenia
i pozytywnie wpływa na stan odżywienia i jakość życia pacjentów z nowotworami obszaru głowy i szyi poddanych leczeniu radykalnemu.
Piśmiennictwo:
Zapisz się na newsletter Żywienie ma znaczenie i dowiaduj się o nowościach w naszym serwisie jako pierwszy.
Nie musisz wychodzić z domu, zamów nasze produkty z wygodną dostawą pod same drzwi.
Żywność specjalnego przeznaczenia należy stosować pod nadzorem lekarza.
