Odpowiednie żywienie oraz stan odżywienia pacjenta to jedne z najważniejszych czynników warunkujących jego szybki powrót do zdrowia i sprawności po operacji chirurgicznej. Szczególnie istotne jest to w grupie dzieci, które stale rosną i rozwijają się. Więcej o roli prawidłowego stanu odżywienia u dzieci i młodzieży przeczytasz tutaj.
Niedożywienie chorego zaburza prawidłowy proces gojenia się ran, zwiększa ryzyko wystąpienia powikłań pooperacyjnych i zakażeń oraz wydłuża czas hospitalizacji. Niestety ryzyko umieralności również wzrasta w grupie pacjentów niedożywionych. Niedobór masy ciała jest zatem istotnym czynnikiem ryzyka w chirurgii i wymaga odpowiednio wcześnie podjętych interwencji żywieniowych celem jak najlepszego przygotowania przedoperacyjnego i jak najszybszego powrotu pacjenta do zdrowia po operacji.
Prehabilitacja to kompleksowe przedoperacyjne przygotowanie pacjenta do leczenia zabiegowego. Ma ono na celu poprawę stanu ogólnego pacjenta przed operacją, a także ułatwienie jak najszybszego powrotu do zdrowia po operacji oraz zmniejszenie ryzyka jej ewentualnych powikłań. Fundamentalne elementy prehabilitacji to m.in. poprawa stanu odżywienia pacjenta, poprawa kondycji fizycznej i wydolności za pomocą odpowiednio dobranych ćwiczeń, czy wsparcie psychologiczne. Niezbędna jest tu zatem współpraca zespołu interdyscyplinarnego – lekarzy, pielęgniarek, ale również dietetyków, fizjoterapeutów i psychologów. Odpowiednio zaplanowana i przeprowadzona prehabilitacja pozwala na zapewnienie jak najwyższej jakości opieki nad pacjentem chirurgicznym.
Protokół kompleksowej opieki okołooperacyjnej w celu poprawy wyników leczenia (ERAS – enhanced recovery after surgery) oraz wytyczne ESPEN zalecają uwzględnienie wsparcia żywieniowego w schemacie rutynowej opieki nad pacjentem zarówno przed, jak i po zabiegu chirurgicznym.
Dodatkowo bardzo ważną kwestią jest wczesna mobilizacja pacjenta po zabiegu. Szczegółowe działania okołooperacyjne według protokołu ERAS przedstawia rycina 1.
Ryc. 1 Protokół kompleksowej opieki okołooperacyjnej w celu poprawy wyników leczenia (ERAS – enhanced recovery after surgery); źródło: Pisarska M. Protokół ERAS (enhanced recovery after surgery) – współczesna kompleksowa formuła opieki okołooperacyjnej dla poprawy wyników leczenia. MEDYCYNA PRAKTYCZNA. 2015.
Pacjentów chirurgicznych z cechami niedożywienia należy objąć opieką żywieniową już przed zabiegiem, celem poprawy stanu ich odżywienia oraz lepszego rokowania po operacji. Odpowiednia interwencja żywieniowa powinna nastąpić najwcześniej jak to możliwe – według ESPEN do uzyskania znaczącej poprawy stanu odżywienia pacjenta potrzeba od 7 do 14 dni. Zalecenia żywieniowe powinny być ustalane indywidualnie dla każdego pacjenta, a jednym z nich jest wybór optymalnej drogi podaży diety. Jeśli nie ma przeciwwskazań, to każdy kolejny sposób żywienia powinien być prowadzony z co najmniej częściowo zachowanym żywieniem doustnym.
Przyrost masy ciała pacjenta zależy od odpowiedniej podaży kalorii z diety – konieczne jest pokrycie co najmniej dziennego zapotrzebowania energetycznego, natomiast część pacjentów może wymagać diet wysokokalorycznych. Dodatkowo żywienie przedoperacyjne powinno dostarczać choremu odpowiedniej ilość białka, niezbędnej do zmniejszenia katabolizmu (procesów rozpadu) oraz aktywacji procesów anabolicznych. Przykładowo niedostateczna podaż białka przyczynia się do utraty masy mięśniowej (a co za tym idzie również siły), natomiast jego większe spożycie (najlepiej w połączniu z odpowiednimi ćwiczeniami) sprzyja przyrostom masy mięśniowej i lepszemu rokowaniu już po zabiegu.
Jeśli pokrycie podstawowego zapotrzebowania na energię i białko jest niemożliwe za pomocą tradycyjnej diety, należy rozważyć co najmniej doraźne włączenie wysokoenergetycznych doustnych suplementów pokarmowych (oral nutritional supplements – ONS). Obecnie na rynku istnieją wysokokaloryczne preparaty ONS dedykowane dzieciom już od 1. roku życia, np. Frebini Energy Drink w kilku wariantach smakowych. Preparaty takie mogą być stosowane w formie tradycyjnej jako płyn lub jako dodatek wzmacniający do posiłków (m.in. do placków, naleśników, gofrów, muffinek, koktajli, lodów). W sytuacji, kiedy podaż doustna jest niewystarczająca i przynosi niezadowalające efekty należy rozważyć inne drogi żywienia pacjenta.
Część autorów zwraca również uwagę na korzystny wpływ żywienia immunomodulującego w okresie okołooperacyjnym. Do tej grupy składników zaliczają się arginina, glutamina i kwasy tłuszczowe omega-3. Niektóre badania wykazały ich pozytywny wpływ na wyniki pooperacyjne – przyspieszenie gojenia się ran, zmniejszenie liczby zakażeń oraz skrócenie czasu hospitalizacji i rekonwalescencji.
W przypadku planowego zabiegu chirurgicznego pacjent wymaga odpowiedniego przygotowania – na 6 godz. przed znieczuleniem chory powinien zaprzestać przyjmowania pokarmów stałych, a na 2 godz. przed – picia czystych płynów (o ile nie występuje zwiększone ryzyko aspiracji). Zasady te nie obowiązują oczywiście, jeśli konieczne jest pilne przeprowadzenie operacji chirurgicznej.
Dodatkowo w okresie przedoperacyjnym (w nocy poprzedzającej planowy zabieg oraz 2 godz. przed operacją) zaleca się podanie choremu napoju bogatowęglowodanowego, co ma na celu redukcję pooperacyjnej oporności na inulinę, zmniejszenie pooperacyjnych nudności i wymiotów oraz lepsze samopoczucie pacjenta po zabiegu.
Większość pacjentów chirurgicznych w ciągu doby po operacji (niektórzy nawet już po kilku godzinach) mogą przyjmować dowolną ilość czystych płynów. Z kolei czynność jelita cienkiego powraca po 6-8 godz. od zabiegu – należy zatem dążyć do jak najszybszego żywienia pacjenta drogą przewodu pokarmowego – doustną lub przez zgłębnik, jeśli sytuacja tego wymaga. Natomiast jeśli nie ma takiej potrzeby, zgłębnik nosowo-żołądkowy powinien zostać usunięty jeszcze przed wybudzeniem, a jego rutynowe pozostawianie u każdego pacjenta nie jest uzasadnione. W przypadku, kiedy podaż drogą przewodu pokarmowego jest niemożliwa lub niewystarczająca należy rozważyć żywienie drogę pozajelitową. Przeciwwskazaniami do prowadzenia żywienia drogą przewodu pokarmowego są np.: niedrożność układu pokarmowego, niedokrwienie jelit, znaczne zaburzenia wchłaniania, czy wstrząs lub posocznica.
Wczesne żywienie doustne niesie za sobą liczne korzyści zdrowotne, np. ogranicza liczbę powikłań poinfekcyjnych, skraca czas hospitalizacji oraz redukuje umieralność w okresie 30 dni po operacji chirurgicznej. Nie zwiększa także ryzyka nieszczelności zespoleń. Dodatkowo nawet niewielkie ilości pokarmu przyjętego drogą przewodu pokarmowego korzystnie wpływają m.in. na ukrwienie jelit i pobudzenie produkcji enterohormonów oraz zapobieganie zanikowi kosmków. Czasem u niektórych pacjentów mogą wystąpić jedynie niewielkie objawy niepożądane (biegunka, wymioty).
Pooperacyjna niedrożność jelit oraz opóźnione opróżnianie żołądka są w znacznej mierze wynikiem przewodnienia pacjenta i niewłaściwego dawkowania opioidowych leków przeciwbólowych. Należy dążyć do zerowego bilansu płynów – wody i elektrolitów (głównie sodu), a podaż płynów drogą przewodu pokarmowego o ile to możliwe, powinna zostać rozpoczęta jak najwcześniej po zabiegu chirurgicznym.
Zapewnienie pacjentowi optymalnej opieki okołooperacyjnej – również w kontekście żywienia niesie za sobą szereg korzyści. Odpowiednie postępowanie zarówno przed, jak i po zabiegu może ograniczyć stres pooperacyjny oraz ilość ewentualnych powikłań, poprawić wyniki leczenia i skrócić czas hospitalizacji. Wszystkie te czynniki pozytywnie wpływają na zdrowie, ale także na jakość życia pacjenta.
Autor:
Bibliografia:
Zapisz się na newsletter Żywienie ma znaczenie i dowiaduj się o nowościach w naszym serwisie jako pierwszy.
Nie musisz wychodzić z domu, zamów nasze produkty z wygodną dostawą pod same drzwi.
Żywność specjalnego przeznaczenia należy stosować pod nadzorem lekarza.
