Cukrzyca często spowodowana jest otyłością, siedzącym trybem życia oraz dietą opartą głównie na węglowodanach i produktach wysoko przetworzonych. Organizacja Narodów Zjednoczonych zaliczyła ją do epidemii XXI wieku, chociaż nie jest ona chorobą zakaźną. Według najnowszych statystyk co 10 sekund diagnozuje się na świecie kolejny przypadek cukrzycy, a co 6 sekund ktoś umiera z powodu jej powikłań. Nie wszyscy zdają sobie sprawę z tego, że aktywność fizyczna nie tylko ułatwia zachowanie dobrej sylwetki, ale również zapobiega cukrzycy.
Mechanizm działania wysiłku fizycznego na organizm diabetyka nie został do końca rozpoznany. Wiadomo jednak, że niezależnie od zmniejszenia masy ciała, umiarkowany, regularny ruch poprawia tolerancję glukozy oraz wpływa korzystnie na zwiększenie wrażliwości tkanek na insulinę.
Poziom cukru po wysiłku u zdrowego człowieka zależy od intensywności i czasu trwania ćwiczeń. W trakcie krótkotrwałej aktywności fizycznej wzrost glikemii jest wprost proporcjonalny do wzrostu obciążenia (chociaż zużycie glukozy wzrasta wraz z intensywnością wysiłku). Podczas umiarkowanej, ale długotrwałej pracy fizycznej stężenie glukozy we krwi stopniowo ulega zmniejszeniu. Towarzyszy temu również spadek stężenia insuliny we krwi. Po kilku godzinach pracy może dojść do klinicznych objawów hipoglikemii, czyli niedocukrzenia (stan, w którym poziom glukozy we krwi spada poniżej 70 mg/dl).
U diabetyków również dochodzi do zmian stężenia cukru we krwi zależnie od intensywności i czasu trwania wysiłku fizycznego. Jednak reakcje organizmu są różne u osób leczonych i nie leczonych insuliną. U pacjentów ze znacznym niedoborem insuliny obserwuje się wysoki cukier po wysiłku fizycznym. Zwiększa to ryzyko powstania hiperglikemii, czyli przecukrzenia (stan, w którym poziom glukozy we krwi wzrasta powyżej 140 mg/dl), co jest spowodowane nasileniem wytwarzania glukozy. U diabetyków leczonych insuliną obserwuje się spadek cukru po wysiłku. Podczas długotrwałego wysiłku fizycznego może dojść do hipoglikemii (zwłaszcza, gdy pacjent ćwiczy na czczo). Powinien wówczas jak najszybciej spożyć porcję łatwo wchłanianych węglowodanów, aby wyrównać glikemię. U diabetyków leczonych insuliną jej stężenie we krwi podczas wysiłku fizycznego nie zmniejsza się (zależne jest tylko od szybkości wchłaniania z miejsca iniekcji).
Umiarkowany wysiłek fizyczny po pewnym czasie obniża poziom cukru we krwi i wpływa na poprawę działania insuliny. Na tym właśnie polega rehabilitacja w cukrzycy. Jak wykazały badania, trening wywiera korzystny wpływ zarówno w prewencji, jak i leczeniu choroby. Właściwy sposób odżywiania oraz odpowiednia aktywność fizyczna w dużym stopniu poprawiają stan zdrowia diabetyka. Osobom chorym na cukrzycę lekarze zalecają różne formy aktywności – ćwiczenia aerobowe, trening siłowy, jazdę na rowerze, pływanie, czy ćwiczenia rozciągające. Ważne jest, aby wysiłek fizyczny był umiarkowany i stosowany regularnie (początkowo od 5-10 minut dziennie, aż do minimum pół godziny 3 razy w tygodniu). Wskazana jest kontrola poziomu glukozy we krwi oraz tętna (nie powinno ono przekraczać 80% maksymalnej częstości pracy serca). Oczywiście tempo treningu należy dostosować do aktualnego samopoczucia i kondycji fizycznej. Po zakończonych ćwiczeniach należy uzupełnić wodę oraz węglowodany. Bardzo praktyczne są wysokoenergetyczne napoje typu Diben DRINK przeznaczone dla osób z zaburzeniami metabolizmu glukozy. Jeśli jednak zaobserwuje się wysoki cukier po treningu, konieczne jest przyjęcie odpowiedniej dawki insuliny. Lekarze zalecają prowadzenie specjalnego dzienniczka, w którym notuje się spożyte pokarmy oraz parametry towarzyszące każdej sesji (tętno, ciśnienie oraz poziom cukru przed, w trakcie i po treningu, samopoczucie, czas i tempo ćwiczeń itp.). Pozwala to obserwować wpływ tych czynników na poziom glukozy we krwi i ułatwia modyfikację przebiegu treningu.
Przyjmowanie węglowodanów u osób zdrowych w trakcie i po biegu pozwala zachować siłę i moc podczas wysiłku, jak również poprawiać wyniki i skracać czas regeneracji organizmu. U diabetyków nie jest to takie proste. Osoby otyłe powinny wprowadzać bieganie stopniowo: zaczynając najpierw od marszu, przez marszobiegi, aż do biegu właściwego. Przed podjęciem decyzji o bieganiu każdy diabetyk powinien skonsultować się z lekarzem prowadzącym, który na postawie odpowiednich badań (lipidogram, badanie oczu, układu sercowo-naczyniowego, analiza stanu nerek, układu nerwowego kończyn dolnych, stopy cukrzycowej itp.) udzieli niezbędnych wskazówek dotyczących przyjmowania właściwej dawki leków do planowanego wysiłku. Przed i po bieganiu należy mierzyć poziom cukru we krwi. Nie wolno zapominać o rozgrzewce, która łagodnie przygotowuje organizm do wysiłku fizycznego. Bieg nie powinien być forsowny, aby nie doprowadził do hipoglikemii (należy zawsze mieć ze sobą glukometr oraz napój energetyczny i saszetkę płynnej glukozy), ponieważ umiarkowany bieg powoduje, że mięśnie zużywają więcej glukozy. Zaleca się bieganie w pętli, gdzie w węźle zostawia się niezbędne rzeczy wraz z glukometrem.
Młode osoby chore na cukrzycę mogą również uprawiać sport, nie wszystkie jednak dyscypliny są zalecane, niektóre nawet mogą zaszkodzić: podnoszenie ciężarów, kulturystyka, wspinaczka górska, triatlon i maraton. Na świecie jest wielu sportowców, którzy pomimo choroby osiągają sukcesy na największych światowych imprezach. Na przykład Gary Hall, amerykański pływak, zdobył na Igrzyskach Olimpijskich 5 złotych, 3 srebrne i 2 brązowe medale. Najbardziej znanym polskim sportowcem chorującym na cukrzycę jest Michał Jeliński – trzykrotny mistrz świata w wioślarstwie. Warunkiem koniecznym do rozpoczęcia przez diabetyka przygody ze sportem jest odpowiednie przeszkolenie zarówno jego samego, jak i trenerów oraz najbliższego otoczenia. Treningi muszą odbywać się pod stałą kontrolą zespołu specjalistów (diabetologa, endokrynologa oraz psychologa), dzięki czemu zapewnia się maksymalne bezpieczeństwo chorego.
Bezwzględnym przeciwwskazaniem do wysiłku fizycznego u diabetyka jest nie wyrównana cukrzyca, przy której dochodzi do wysokich wartości glikemii (ponad 250 mg/dl), kwasica cukrzycowa, cukrzycowe zmiany w siatkówce oka, objawy retinopatii, neuropatii oraz nefropatii. Choroby serca, zapalenie żył, żółtaczka, ciąża powikłana, niewydolność nerek oraz nadczynność tarczycy również dyskwalifikują do podejmowania wysiłku fizycznego przez cukrzyka. Także w czasie infekcji i przy gorączce niewskazane jest podejmowanie ćwiczeń fizycznych. Chodzi o to, aby uchronić diabetyka przed wystąpieniem przewlekłych powikłań cukrzycy. Decyzję o wprowadzeniu treningu powinno się zawsze podejmować po konsultacji z lekarzem, aby zminimalizować czynniki ryzyka, do których należą przede wszystkim: zaburzenia ze strony układu krążenia oraz układu mięśniowo-stawowego, mikroangiopatia oraz zaburzenia metaboliczne.
Wysiłek fizyczny u osób chorych na cukrzycę typu 1 sprzyja redukcji masy ciała, co powoduje lepszą kontrolę glikemii, wpływa korzystnie na wrażliwość na insulinę oraz poprawia samopoczucie. Pozwala również zmniejszyć ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej i chroni przed innymi powikłaniami naczyniowymi. Należy jednak stosować się do kilku ważnych zasad, aby zapobiec hipoglikemii związanej z wysiłkiem. Przede wszystkim zaleca się unikanie cięższego wysiłku w okresie szczytowym działania insuliny oraz nie podawania zastrzyków w te okolice ciała, które najintensywniej uczestniczą w ruchu. Należy mierzyć poziom glukozy we krwi przed wysiłkiem, w jego trakcie oraz kilka godzin po jego zakończeniu, aby na bieżąco modyfikować dawkę przyjmowanej insuliny i spożywanych węglowodanów. Zawsze podczas ćwiczeń trzeba mieć przy sobie butelkę odżywczego napoju dla osób z cukrzycą.
Ćwiczenia dla cukrzyków typu 1 powinny być dostosowane do wieku i wydolności pacjenta. Początkowo zaleca się umiarkowany, ale regularny (co 2-3 dni) spacer na świeżym powietrzu. Stopniowo można zwiększać jego intensywność, aż do zadyszki. Optymalną formą wysiłku dla osób starszych oraz otyłych jest nordic walking. Zestaw ćwiczeń dla cukrzyków obejmuje wszelkiego rodzaju ćwiczenia rozciągające i aerobowe, jazdę na rowerze oraz ćwiczenia na basenie. Każdą aktywność fizyczną należy poprzedzić krótką rozgrzewką oraz zakończyć ćwiczeniami rozluźniającymi i uspokajającymi.
Aktywność fizyczna w cukrzycy typu 2 stanowi podstawę leczenia choroby. Korzystny wpływ ćwiczeń fizycznych na wyrównanie cukrzycy oraz zmniejszenie dawek stosowanych leków został udowodniony naukowo. Regularny, umiarkowany wysiłek pozwala ponadto spalić nadmiar tkanki tłuszczowej i utrzymać właściwą masę ciała, zwiększyć siłę mięśni, poprawić gęstość kości, obniżyć ciśnienie krwi, poprawić krążenie, ochronić przed chorobami serca i naczyń krwionośnych, zwiększyć poziom energii, zmniejszyć stres i zrelaksować. Pacjentom zaleca się większość form wysiłku fizycznego, nawet bieganie i sport, pod warunkiem, że choroba jest pod kontrolą i nie występują jej powikłania. Decyzję powinno się jednak poprzedzić konsultacją z lekarzem. Oczywiście obowiązują te same zasady, co przy cukrzycy typu 1, a więc: monitorowanie stężenia glukozy przed, w trakcie i po wysiłku, unikanie iniekcji w miejsca biorące udział w ćwiczeniach (np. podczas jazdy na rowerze, insulinę najlepiej wstrzyknąć w powłoki brzuszne), unikanie wysiłku na szczycie działania insuliny, prawidłowo dobrane obuwie oraz oglądanie stóp po wysiłku itd.
Zestaw ćwiczeń dla cukrzyków typu 2 obejmuje gimnastykę, marsz, turystykę, jogging, pływanie, grę w piłkę i badmintona, jazdę na rowerze, jazdę na rolkach, narciarstwo biegowe.
Intensywność ćwiczeń należy dostosować do kondycji i wieku pacjenta. Podczas wykonywania ich należy kontrolować tętno, ciśnienie tętnicze oraz glikemię, co pozwala dobrać właściwą intensywność wysiłku. Optymalny czas trwania ćwiczeń wynosi od 20 do 45 minut. Ćwiczenia na obniżenie cukru powinny być wykonywane co drugi dzień. Na zakończenie właściwych ćwiczeń należy przez 5-10 minut łagodnie zmniejszać ich intensywność (tętno powinno wrócić do poziomu spoczynkowego), co zapobiega powysiłkowemu niedociśnieniu oraz bólom mięśniowym.
Należy unikać ćwiczeń „beztlenowych”. Należą do nich przede wszystkim ćwiczenia na siłowni, sprint, paralotniarstwo, szybownictwo, wyścigi motorowe, konne i samochodowe, nurkowanie, tenis, wspinaczka górska oraz skoki spadochronowe. Jeżeli pomimo choroby chcemy uprawiać takie sporty, należy bardzo często kontrolować glikemię i dostosować posiłki do zwiększonego zapotrzebowania energetycznego. Aby nie doszło do niedocukrzenia, trzeba zmniejszyć dawkę insuliny. Jeżeli trening jest bardzo intensywny, można w ogóle zrezygnować z dawki (można także przed treningiem zjeść i nie podawać wtedy insuliny).
Cukrzyca nie jest przeciwwskazaniem do pracy fizycznej. Niewskazana jest jedynie nadmierna jej dawka. Lekarze zalecają jednak, aby diabetycy podejmowali raczej pracę umysłową. Praca dla cukrzyka powinna umożliwiać mu nieskrępowane kontrolowanie glikemii. Jeśli stwierdzi on podwyższony poziom cukru po wysiłku, musi mieć możliwość wykonania iniekcji insuliny. Gdy natomiast poziom cukru po wysiłku ulegnie znacznemu obniżeniu, powinien móc zjeść słodką przekąskę. Podczas wysiłku fizycznego często występują zawroty głowy. Cukrzyca stwarza choremu w miejscu pracy wiele kłopotów. Często osoby z cukrzycą typu 2 przez długi czas pozostają nieświadome swojej choroby. Ignorują objawy cukrzycy, a zmęczenie i osłabienie przypisują innemu schorzeniu. Istnieją zawody, w których hipoglikemia może narazić chorego lub osoby z jego otoczenia na poważne niebezpieczeństwo (ze względu na ryzyko utraty świadomości). Należy szczególnie uważać podczas pracy na wysokości oraz nad wodą. Ograniczenia mogą też wynikać z późniejszych powikłań cukrzycy, np. utraty wzroku. Do zawodów, których nie powinna wykonywać osoba z cukrzycą należy: kierowca, maszynista, pilot, stewardesa, ratownik, górnik, kontroler ruchu, strażak, ochroniarz, palacz, kucharz, piekarz itp.
Serwis zywieniemazanczenie.pl ma z założenia charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny. Zamieszczone tu materiały w żadnej mierze nie zastępują profesjonalnej porady medycznej. Przed zastosowaniem się do treści medycznych znajdujących się w serwisie należy skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą
Zapisz się na newsletter Żywienie ma znaczenie i dowiaduj się o nowościach w naszym serwisie jako pierwszy.
Nie musisz wychodzić z domu, zamów nasze produkty z wygodną dostawą pod same drzwi.
Żywność specjalnego przeznaczenia należy stosować pod nadzorem lekarza.
