Żelazo jest integralną częścią hemoglobiny. Z kolei białka hemoglobiny są budulcami dla erytrocytów – czerwonych krwinek, które przenoszą tlen z płuc do narządów wewnętrznych, a w drodze powrotnej uwalniają je od zalegającego dwutlenku węgla. W rzeczywistości proces ten nazywa się oddychaniem komórkowym. Bez żelaza cały proces byłby niemożliwy do spełnienia. A ponieważ każda komórka naszego ciała potrzebuje tlenu, żelazo można nazwać jednym z najważniejszych pierwiastków.
Synteza hemoglobiny pochłania od 60 do 70% całego żelaza dostającego się do ludzkiego organizmu. Pozostałe 30 lub 40% odkłada się w tkankach, będąc przeznaczonymi na rozwiązywanie innych, równie skomplikowanych problemów. Procesy metaboliczne, regulacja tarczycy czy utrzymanie układu obronnego organizmu i tkanki łącznej, która utrzymuje ze sobą wszystkie części ciała. Jak widać, funkcje żelaza są zróżnicowane i liczne, ale najważniejszym z nich jest wciąż odpowiedni transport tlenu.
Nasz organizm nie potrafi syntetyzować żelaza, przetwarza je, wydobywając go ze zużytych erytrocytów. „Świeże” żelazo dostarczane jest wraz z jedzeniem. Produkty zawierające żelazo i często goszczące w naszych domowych kuchniach nie oznaczają jednak, że mamy go wystarczająco dużo. Tak naprawdę, istnieją dwa różne rodzaje żelaza.
Zastanawiając się, w jakich produktach jest żelazo, należy wpierw wymienić jego rodzaje. Żelazo może być hemowe i niehemowe. Pierwszy rodzaj zawarty jest w produktach pochodzenia zwierzęcego jak mięso, drób i ryby i jest stosunkowo łatwo przyswajalne w ok. 25%. Niehemowe żelazo z kolei jest częścią pokarmów roślinnych jak warzywa, fasole, zboża, suszone owoce czy tofu. Organizm przyswaja je maksymalnie w 8-10%. Z tego względu osoby będące na diecie wegańskiej lub wegetariańskiej, czy zmagające się z uszkodzoną wątrobą często mogą posiadać niedobór tego pierwiastka, nawet jeśli spożywają produkty bogate w żelazo.
Właściwa dieta uważana jest za główny sposób zapobiegania niedoborom żelaza. W takim razie pytając: „co ma dużo żelaza dla dzieci i dorosłych”? – należy pochylić się nad następującymi produktami spożywczymi, które odpowiadać będą osobom dorosłym i najmłodszym. Są to m.in.:
Chociaż niektóre niezwierzęce źródła żelaza posiadają bogate zasoby pierwiastku, niehemowe żelazo w czymś roślinnym jest na ogół słabo wchłaniane. Dlatego ważne jest, aby osoby na diecie roślinnej sprawdzały poziom żelaza i, jeśli to konieczne, przyjmowały suplementy zawierające ten pierwiastek. Aby poprawić przyswajanie przez organizm żelaza, warto w codziennej diecie uzyskiwać odpowiednią ilość witamin i minerałów, pomagających w przyswajaniu pierwiastka. Mowa tutaj o witaminie C, A i kwasie foliowym (witamina B9).
Jeśli ilość wydalanego żelaza przekracza otrzymaną ilość, dochodzi do powolnego objawiania się niedoboru żelaza w organizmie, który stopniowo przekształca się w poważną chorobę – anemię z niedoboru żelaza. Ciąża u kobiet i cykliczne miesiączki także mogą być jednymi z przyczyn niedoborów żelaza. Dzienne zapotrzebowanie zdrowej kobiety wynosi 18 mg żelaza dziennie, a podczas ciąży liczba ta jest podwajana.
Diety roślinne stosowane bez uprzedniego znalezienia korzystnego substytutu żelaza również zwiększają ryzyko wystąpienia niedoboru. Oczywiście warzywa i owoce zawierają żelazo, ale jest ono bardzo słabo wchłaniane w takiej postaci. Żelazo w jedzeniu, które jest najlepiej przyswajalne, jak wcześniej zostało to przedstawione, znajduje się głównie w produktach zwierzęcych i pochodzenia odzwierzęcego.
Mężczyźni zaś potrzebują tylko 10 mg żelaza dziennie, o 8 mg mniej niż kobiety. Aby uniknąć niedoboru żelaza, muszą tylko nadrabiać codzienne straty związane z ciągłym złuszczaniem błony śluzowej przewodu pokarmowego. Straty tego typu wynoszą około 1 mg dziennie. Ponadto niedobór żelaza może wystąpić u mężczyzn często wykonujących ciężką pracę fizyczną lub u sportowców. Wynika to z faktu, że podczas ćwiczeń organizm zaczyna spożywać więcej pierwiastków śladowych, w tym żelaza. Kobiety i mężczyźni uprawiający sport powinni spożywać produkty zawierające żelazo w dużych ilościach.
Dzieci i starsze osoby także mogą być ofiarami nieszczęsnego niedoboru żelaza, które może wystąpić w każdym wieku. Złe odżywianie, brak witaminy C, zaburzenia pracy tarczycy czy wszelkie pasożyty, a także zaburzenia wchłaniania jelitowego mogą być jednymi z przyczyn niedoborów żelaza u dzieci. Niedobór żelaza u dzieci może wpływać na niepoprawny rozwój ośrodkowego układu nerwowego.
Niedobór żelaza możemy rozróżnić na trzy charakterystyczne etapy rozwoju. Pierwszy z nich jest praktycznie niewykrywalny. Wyczerpywane zapasy żelaza zgromadzonego w wątrobie i szpiku kostnym nie dają żadnych objawów klinicznych, diagnoza może być wystawiona tylko w laboratorium, w badaniu ferrytyny – specjalnego białka zawierającego żelazo.
Kolejne stadium, nazywane także etapem utajonym znane jest z tego, iż laboratoryjne badania krwi, biochemia i objawy kliniczne pozostają w normie. Przez brak żelaza struktura tkanek zaczyna się zmieniać. Uporczywa suchość i łuszczenie się skóry, łamliwe paznokcie, wypadanie włosów czy suche błony śluzowe organizmu, wypaczenie smaku i węchu to najwidoczniejsze objawy. Skutki niedoboru żelaza w stadium utajonym charakteryzują się u dzieci i niektórych dorosłych chęcią jedzenia kredy, przyśpieszonym biciem serca, bólami głowy, drażliwością i trudnościami w przełykaniu pokarmów.
Dalszy rozwój choroby przechodzi w fazę anemii z niedoboru żelaza. Kliniczne objawy niedoboru żelaza wyrażają się zaburzeniami działania całego układu pokarmowego i obniżeniem odporności. Dodatkowo dochodzi do deformacji paznokci, w kącikach ust pojawiają się suche, charakterystyczne elementy. Skóra staje się blada, spada ogólna temperatura ciała i ciśnienie. Senność, ból serca i tachykardia to najczęściej spotykane objawy.
Długotrwały niedobór żelaza prowadzi do bardzo poważnych konsekwencji dla całego organizmu. Przedwczesne rozpoczęcie stosowania diety bogatej w żelazo może uchronić nas przed wieloma problemami. Ignorowane do tej pory źródła żelaza czy suplementy posiadające jego duże ilości mogą zwalczyć takie objawy jak gwałtowne zmiany nastroju, obniżone ciśnienie krwi czy zakłócenie działania układu odpornościowego.
Zapisz się na newsletter Żywienie ma znaczenie i dowiaduj się o nowościach w naszym serwisie jako pierwszy.
Nie musisz wychodzić z domu, zamów nasze produkty z wygodną dostawą pod same drzwi.
Żywność specjalnego przeznaczenia należy stosować pod nadzorem lekarza.
