Żywienie dojelitowe

Dojelitowe żywienie przez sondę oznacza, że płynny pokarm – dieta dojelitowa – jest dostarczana przez sondę, czyli specjalną „rurkę” założoną przez nos i dochodzącą bezpośrednio do żołądka lub jelita cienkiego. W żołądku lub jelicie dieta jest mieszana z sokiem żołądkowym i jelitowym, i za pomocą enzymów rozkładana na poszczególne składniki, tak jak normalny pokarm. Następnie skłądniki te są wchłaniane do organizmu. Dieta przemysłowa odżywia tak samo lub lepiej  niż normalny pokarm.

Żywienie dojelitowe przez sondę dietą przemysłową jest konieczne, jeśli :

• Żywienie drogą doustną jest niewystarczające – dostarcza za mało składników odżywczych i energii.
• Z powodu choroby nie można spożywać pokarmu w „normalny” sposób, np. przy nowotworach górnego odcinka przewodu pokarmowego albo ciężkiej dysfagii (np. po udarze).
• Z powodu choroby „normalna” żywność nie może być jedzona, np. gdy jelito nie może trawić pokarmu ani go wchłaniać (zespół złego wchłaniania) i pacjent musi dostawać pokarm”wstępnie przygotowany”.

Rodzaje sond/ zgłębników

Istnieją różne rodzaje sond żywieniowych. W leczeniu stacjonarnym w szpitalu często używana jest sonda nosowo-żołądkowa, zwykle stosowana jedynie przez krótki czas (do 21 dni). Sondy żywieniowe są zrobione z przyjaznego dla organizmu tworzywa. Sonda zakładana jest przez dziurkę w nosie i sięga do żołądka lub jelita cienkiego. Sonda  jest przymocowana do nosa za pomocą specjalnego plastra.

Jeśli wymagane jest żywienie dojelitowe przez czas dłuższy niż kilka dni lub tygodni, w większości przypadków w celu odżywiania wykonuje się gastrostomię PEG (Przezskórną Endoskopową Gastrostomię) lub gastrostomię klasyczną. PEG to założenie specjalnej „rurki” przez powłokę brzuszną (przez skórę) bezpośrednio do żołądka. Odbywa się to w trakcie gastroskopii. Gastrostomia klasyczna to założenie specjalnej „rurki” przez powłokę brzuszną (przez skórę) bezpośrednio do żołądka, podczas operacji chirurgicznej.

Pokarm jest transportowany przez linię (rurkę z tworzywa sztucznego) do podawania z pojemnika do sondy lub gastrotomii, a przez nią do żołądka lub jelita. Regulator przepływu to rurka przyłączeniowa z tworzywa sztucznego. Pokarm może być podawany sposobem grawitacyjnym lub za pomocą pompy do żywienia dojelitowego. Pompa kontroluje szybkość podawania pokarmu i może również ostrzec, jeśli np. pojemnik na pokarm jest pusty lub jeśli sonda się zatka (co przy właściwym postępowaniu zdarza się niezwykle rzadko). Jeżeli pokarm jest podawany sposobem grawitacyjnym, ustalenie transportowanej ilości następuje za pomocą zacisku rolkowego na linii do podawania.

U pacjentów aktywnych, poruszających się dzienne zapotrzebowanie wynosi około 25-35 kcal na kg masy ciała, podczas gdy zapotrzebowanie osób obłożnie chorych jest pokrywane przy 20-25 kcal na kg masy ciała. W indywidualnych przypadkach to zapotrzebowanie może być niższe lub znacznie wyższe.

Zapotrzebowanie na składniki odżywcze oblicza lekarz prowadzący, specjalnie przeszkolony w dziedzinie żywienia klinicznego.

Podaż przez pompę jest absolutnie zalecana w przypadku podaży diety przemysłowej do jelita cienkiego. Dla pacjentów aktywnych, poruszających się istnieje również możliwość podawania pokarmu przez pompę umieszczoną w specjalnym plecaku, z zewnątrz nie różniącym się wcale od zwykłych plecaków (tak zwana mobilna pompa plecakowa, zawierająca specjalny akumulator).

Szczególnie u pacjentów obłożnie chorych wskazane jest podawanie diety przez sondę/ gastrostomię nieprzerwanie nawet przez 20 godzin. Alternatywnie można go podawać wielokrotnie w ciągu dnia w porcjach – bolusach (zwykle do 250-300 ml w ciągu co najmniej 20 minut wraz z następującą bezpośrednio po tym przerwą 1,5 godziny). Zbyt szybkie podawanie większych ilości diet przez sondę/ gastrostomię może powodować wzdęcia, biegunki, wymioty i złe samopoczucie. Szczególnie na początku prowadzenia żywienia dojelitowego zalecane jest powolne podawanie diety i stopniowe zwiększanie jej ilości.

Podawanie pokarmu może odbywać się także nocą. W ciągu doby należy jednak zachować co najmniej 4 godziny przerwy. Stosowanie pompy do żywienia dojelitowego pozwala lepiej kontrolować szybkość podawania.

Gdy jest konieczne, istnieje możliwość podawania tabletek lub innych leków przez sondę/ gastrostomię. Preferowane są leki w postaci płynnej, ze względu na łatwiejsze podawanie. Jeśli chodzi o tabletki, to większość można rozgnieść w moździerzu, a kapsułki otworzyć.

Leki zlecone przez lekarza prowadzącego, które się do tego nadają, należy rozpuścić w wodzie lub rozcieńczyć i za pomocą strzykawki podać poprzez adapter bezpośrednio do sondy/ gastrostomii lub przez trójnik linii do podaży. Między podawaniem różnych leków sondę/ gastrostomię należy przepłukać wystarczającą ilością wody (min. 10 ml). Przed i po podaniu leku sondę należy przepłukać w co najmniej 20 ml wody za pomocą strzykawki.

• Pokarm do sondy/ gastrostomii należy przechowywać w temperaturze pokojowej, ale nie bezpośrednio na słońcu, czy w pobliżu grzejników (stosować się do wskazań na opakowaniu).
• Nie używać pokarmu, gdy upłynął termin przydatności do spożycia!
• Pokarm zawsze podawać w temperaturze pokojowej!
• Nie podawać do sondy/ gastrostomii diety schłodzonej w lodówce – może wywołać biegunkę.
• Przed wszelkimi kontaktami z pokarmem do sondy/ gastrostomii należy dokładnie umyć ręce i starannie oczyścić blat, na którym całość będzie przygotowana.

• Otwarte pojemniki traktować jak produkty łatwo psujące się.
• Otwarty worek można użyć przez cały jeden, dzień bez żadnych problemów, w temperaturze do 40° C.

Jeśli stomia zagoiła się i nie ma objawów stanu zapalnego, można bez problemu brać prysznic i kąpać się. W tym celu należy zdjąć opatrunek. Po kąpieli ważne jest dokładne osuszenie skóry wokół stomii. W celu uniknięcia infekcji stomia musi być przed nałożeniem opatrunku zupełnie sucha.

Przy regularnej aktywności w wodzie, a także ruchliwym trybie życia należy w dłuższej perspektywie rozważyć zmianę z gastrostomii klasycznej lub typu PEG na gastrostomię niskoprofilową (LPD lub typu Button), ponieważ jest ona mniej uciążliwa.

Jeśli jedzenie i przełykanie jest możliwe, a lekarz prowadzący nie ma zastrzeżeń, to nawet należy dodatkowo jeść i pić. To nie tylko poprawia samopoczucie, lecz także chroni przed infekcjami w obrębie jamy ustnej i gardła. Rodzaj i ilość spożywanego dodatkowo pożywienia należy skonsultować z lekarzem prowadzącym.

Jeśli tylko możliwe będzie normalne spożywanie pokarmu w wystarczającej ilości, gastrostomia PEG nie będzie potrzebna. Usunięcie odbywa się podczas gastroskopii. Stomia zamyka się wtedy sama w ciągu kilku godzin.

Gastrostomia, PEG może być używana, jak długo działa. Zmiana jest konieczna tylko w przypadku uszkodzenia.

U dzieci zgłębniki wymienia się cześciej, także ze względu na wzrost dziecka i konieczność zmiany rozmiaru.

Pacjent będący pod opieką poradni żywieniowej, otrzymuje z poradni (średnio 1 raz w miesiącu) do domu żywność na każdy dzień i niezbędne środki pomocnicze, takie jak np. pompa pokarmowa, linie do podaży, zestawy opatrunkowe, strzykawki do płukania, niezbędne środki dezynfekujące.